کشور : ایران

استان :زنجان

شهرستان: زنجان

بخش :بخش مرکزی

نام(های) دیگر: زنگان

نام(های) قدیمی: شهین، خمسه

مردم

جمعیت :993373 نفر

زبان‌ گفتاری: ترکی اذربایجانی

مذهب=شیعه سایر مذاهب تعداد کم

جغرافیای طبیعی

ارتفاع از سطح دریا: متوسط ۱٬۶۶۳ متر

آب‌وهوا

میانگین دمای سالانه ۱۱: درجه

میانگین بارش سالانه :۲۹۸ میلیمتر

روزهای یخبندان سالانه ۱۱۵: روز

اطلاعات شهری

شهردار :ناصر موسوی

ره‌آورد: چاقو، چاروق، ملیله‌کاری

پیش‌شماره تلفنی۰۲۴۱  

زَنجان مرکز استان و شهرستان زنجان این شهر در منطقه اذربایجان واقع شده است و جمعیت آن برطبق سرشماری سال 1390، برابر با 993،373 نفر بوده‌است.

نام زنجان عربی‌شده زنگان است. مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را بکار می‌برند. شهر زنجان در دره زنجان‌چای (از شاخه‌های قزل‌اوزن (سفیدرود) قرار گرفته و سر راه شوسه و راه‌آهن تهران به تبریز می‌باشد. صنایع دستی از قبیل ورشوسازی و نقره‌سازی وملیله کاری وچاروق دوزی و چاقوسازی وفرش بافی(فرش زنجان) آن مشهور است.

زنجان از شمال به شهرستان طارم و خلخال و میانه و از مشرق به ابهر و طارم و از جنوب به قیدار و زرین آباد و از غرب به شهرستان‌های ماه‌نشان و چاراویماق محدود است و از سطح دریا ۱۶۶۳ متر ارتفاع دارد.

ارتفاع قله سپهسالار که در این استان قرار دارد به ۳۳۱۸ می‌رسد و بخش‌های آن عبارت‌اند از بخش مرکزی، بخش زنجانرود، بخش قره پشتلو که جمعاً ۳۲۸ پارچه آبادی دارد.

از جمله شرایطی که فلسفه وجودی شهر زنجان را در منطقه تبیین و توجیه می‌نماید، وجود راه ارتباطی فلات مرکزی ایران به آذربایجان در منطقه، حاکم بودن شرایط مناسب اوضاع توپوگرافی، وجود اراضی مسطح با شیب ۲٪ در منطقه کوهستانی و بالاخره لزوم مرکز مبادلاتی تولیدات کشاورزی و ارائه خدمات متقابل به روستاهای حوزه نفوذ به ویژه ایالات پنجگانه مستقر در منطقه بوده‌است می‌رساند که این پدیده در شکل گیری شهر و محله بندی آن عامل تعیین کننده می‌باشد.

پیشینه

در مورد وجه تسمیه شهر زنجان تاکنون نظرات گوناگونی ازسوی پژوهشگران و نویسندگان ارائه شده است. قدیمی‌ترین نامی که به این منطقه اطلاق شده است زندیگان به معنای اهل کتاب زند (معروف‌ترین کتاب آیین زردشتی ساسانی) و گان از پساوند فارسی عهد باستان است که در دوره ساسانیان بر این منطقه گذاشته شده است. گفته می‌شود بنای شهر زنجان در زمان اردشیر بابکان ساخته شده و در آن زمان نام شهین یعنی منسوب به شاه به آن اطلاق می شده است. از اواخر دوره قاجاریه به علت استقرار ایل خمسه فارس نام خمسه نیز بر آن نهاده شد.

حمدالله مستوفی، تاریخ‌نگار نامدار، بنیاد شهر زنجان را از اردشیر بابکان، سردودمان ساسانیان دانسته و نام نخستین این شهر را شهین ذکر کرده‌است. در لغتنامهٔ دهخدا هم در سرواژهٔ شهین چنین نوشته‌: «شهین نام شهر زنگان است و معرب آن زنجان باشد و گویند این شهر را اردشیر بابکان بنا کرده‌است.». شهری بود بزرگ در میان ری و آذربایگان، و وجه تسمیه آن، مخفف زندگان یعنی اهل کتاب زند است، و زندیگان زنگان شده و دال او محذوف گردیده.

حمدالله مستوفی، تاریخ‌نگار نامدار، بنیاد شهر زنجان را از اردشیر بابکان، سردودمان ساسانیان دانسته و نام نخستین این شهر را شهین ذکر کرده‌است. در لغتنامهٔ دهخدا هم در سرواژهٔ شهین چنین نوشته‌است: «شهین نام شهر زنگان است و معرب آن زنجان باشد و گویند این شهر را اردشیر بابکان بنا کرده‌است.»

حمدالله مستوفی در نزهة‎القلوب (تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م) زبان زنجان و مراغه و تالش گشتاسبی را پهلوی ذکر می‎‌کند و می‌گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است» که منظور همان گویش‌های گوناگون زبان‌های تاتی‌تبار است.

امروزه زبان مردم زنجان ترکی آذربایجانی است.

آثار تاریخی

بازار زنجان، طویل‏ترین بازار تاریخی ایران

مسجد میرزائی (اوایل صفوی)

مسجد جامع زنجان (دورهٔ قاجار)

مسجد چهل‌ستون زنجان (دورهٔ قاجار)

مسجد جمیله خانم (دورهٔ قاجار)

مسجد اسحاق‌میرزا (دورهٔ قاجار)

مسجد عباسقلی (دورهٔ قاجار)

مسجد دمیریه (دورهٔ قاجار)

بقعه میرزا ابوالقاسم زنجانی (دورهٔ قاجار)

بقعه مجتهدی (دورهٔ قاجار)

بقعه میرزا مهدی زنجانی (دورهٔ قاجار)

عمارت ذوالفقاری (دورهٔ قاجار)

خانه و باغ معین‌التجار (دورهٔ قاجار)

 خانه شیخ‌الاسلامی (دورهٔ قاجار)

خانه بهمنی (دورهٔ قاجار)

خانه توفیقی (اواخر قاجار)

خانه مقدم (دورهٔ قاجار)

خانه خدیوی (دورهٔ پهلوی)

کارخانه کبریت سازی (دورهٔ پهلوی) دارای سردری زیبا که در دیماه90 بنا بدستور استاندار زنجان تخریب گردید

بنای رخت‌شوی‌خانه (دورهٔ پهلوی)

کاروانسرای سنگی (دورهٔ صفوی)

کاروانسرای دخان (دورهٔ قاجار)

حمام حاج‌داداش (دورهٔ قاجار)

پل سردار (دورهٔ قاجار)

پل حاج سید محمد (دورهٔ قاجار)

پل میر بهاءالدین (دورهٔ قاجار)

نقاط دیدنی

نمایشگاه بین‌المللی کاسپین زنجان از مکان‌های دیدنی این شهر است. سالانه بیش از ۲۰ مورد نمایشگاه در محل نمایشگاه بین‌المللی کاسپین زنجان برگزار می‌شود.

همچنین بزرگترین ساعت آفتابی ایران در این شهر و در میدان مرکزی دانشگاه زنجان واقع است

صنایع دستی

صنایع دستی زنجان عبارتند از: چاروق دوزی، ملیله کاری شامل سینی، سرویس بشقاب کاسه و وسایل مصرفی، چاقو سازی شامل کارد آشپز خانه و میوه خوری و همچنین قندشکن، گلیم بافی، تذهیب، تراش سنگ‌های قیمتی، رنگرزی، منبت کاری، نگارگری، مصنوعات چرمی، معرق چوب و مسگری (ساخت ظروف مسی)و قلم زنی. دراستان زنجان رشته‌های مختلف دیگر صنایع دستی رواج دارد. از آن جمله گلیم بافی در ابهر، قیدار و زنجان روستاهای آن گیوه دوزی ابریشمی و نخی در انگوران و زنجان، رنگرزی در ابهر، زنجان، قیدار، سفالگری در روستای قلثوق، جاجیم‌بافی نواری در شهرستانهای طارم و ماه‌نشان، انگوران، کیسه‌بافی حمامی نواری در انگوران، ماه‌نشان، قیدار را می‌توان نام برد. ضمن آنکه باید گفت قالی‌بافی از جمله هنرها و حرفی هایی است که در اکثر شهرها و روستاهای استان زنجان رونق و رواج دارد.

سوغات

مرسوم‌ترین سوغاتی زنجان چاقو و چاروق (نوعی کفش)وفرش زنجان و ملیله‌کاری است.

دیدنی‌های زنجان

امامزاده سید ابراهیم زنجان

مسجد جامع زنجان

بازار زنجان

نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی زنجان

بنای رختشویخانه زنجان

مجموعه تفریحی گاوازنگ زنجان

کاروانسرای سنگی زنجان

گنبد سلطانیه واقع در سلطانیه

غار کتله خور واقع در قیدار

امامزاده زیدالکبیر

حمام حاج‌داداش

مجموعه عمارت دارائی

عمارت ذوالفقاری محل نگه‌داری مردان نمکی

پل میربهاالدین

تفرجگاه سد گاوازنگ

تفرجگاه سد تهم

تفرجگاه سد حسن ابدال

مجموعه تفریحی ملّت