بُروجـِرد مرکز شهرستان بروجرد، دومین شهر پرجمعیت استان لرستان و سی و سومین شهر پرجمعیت ایران است.

این شهر در شمال دشتی حاصلخیز به نام سیلاخور قرار گرفته و قله‌های مرتفع گرّین از مجموعه رشته کوه‌های زاگرس، شمال غربی تا جنوب شرقی آن را در بر گرفته‌اند. سرابهای دائمی متعددی که از دامنه این کوه‌ها جاری است در اقتصاد منطقه و توسعه شهر بروجرد نقش داشته‌اند.

بروجرد از گذشته‌های دور، دارای موقعیت ویژه ارتباطی بوده‌است و امروزه نیز قرارگیری این شهر بر سر شاهراه تهران - جنوب یکی از عوامل رونق اقتصادی آن به شمار می‌رود. بروجرد در اواخر دوره ساسانیان یکی از دو شهر ماه نهاوند از توابع ناحیه پهله از سرزمین ماد بود. حموله وزیر محلی آل ابی دلف از حکمرانان عباسی بین سال‌های ۲۱۰ تا ۲۵۸ هجری قمری در عمران بروجرد کوشید و در آن منبری برپا کرد. محمدتقی حسام‌السلطنه شاهزاده قاجار و حاکم ولایت بروجرد و مضافات، در سال ۱۲۴۲ ه.ق. حکومت ولایت لرستان و ولایت خوزستان را نیز به دست آورد و بروجرد را حاکم نشین حکمرانی بروجرد، لرستان و خوزستان کرد.جمعیت شهر بروجرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ خورشیدی مرکز آمار ایران، ۲۴۰٬۶۵۴ نفر گزارش شده‌است.

منطقه بروجرد یکی از مراکز مهم گویش‌وران زبان بروجردی است و زبان گفتاری رایج در شهر بروجرد گویش بروجردی است. به دلیل فعالیت شرکتهای مختلف پویانمایی رایانه‌ای در این شهر، بروجرداز سال ۱۳۸۹ به عنوان «پایتخت انیمیشن ایران» انتخاب شده است. به دلیل وجود تعداد زیادی واحدهای تولیدی و صنعتی و عرضه محصولات آنها در بازار داخلی و خارجی، بروجرد قطب صنعتی استان لرستان محسوب می‌شود.

ریشه‌شناسی

در منابع تاریخی و جغرافیایی، شهر بروجرد با نامهای گوناگونی ثبت شده است؛ از جمله:اُرُجِرد-اُرُگِرد-اُرُذکَرد-اُروگِرد-الوکرد-بَرجود-بَردُجِرد-بَرگود-بَروجِرد-بُروجِرد-بروکرد-بَروگِرد-بکاگِرد-بوک گرد-پیروزگرد-پیروزه گِرد- فُروجِرد-فُلوُگِرد-فیروزگرد-فیروزه جرد- فیروزه گرد-وَرجرد-وَردگرد-وَروجِرد-وَروگِرد-وِروگرد-وِلوگرد-ووریِ گرد-ویروگرد-یزدجرد-یزدگرد.گرد و کرد در اسامی شهرهای ایرانی به معنای شهر، آبادی و ساخته و اثر هستند. اشکانیان و ساسانیان شهرها را بیشتر با پسوند گرد می‌ساخته‌اند همانند سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عده‌ای نام درست بروجرد را ویروگرد دانسته‌اند که به معنای شهر و ساخته ویرو شاهزاده اشکانی است. کوهی در غرب بروجرد با نام ولاش نیز یادآور نام شاهان اشکانی است. اما معتبرترین نوشته‌ها، بروجرد را پیروزگرد دانسته‌اند که آن را به فیروز ساسانی منتسب می‌کند. سعید نفیسی بروجرد را از شهرهای ساسانیان و اصل آن را بروگرد و ساخته از «بر» + «گرد» دانسته‌است که به معنای شهری است که گرد است و بر و میوه فراوان دارد. یزدگرد سوم پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب به منطقه بروجرد گریخت و سپاهیانش در آن محل بر + او + گرد آمدند و به این ترتیب نام این محل بَروگرد شد.

در کتاب‌های تاریخی از بروجرد با نامهای گوناگون نام برده شده‌است مانند بَروجرد، فلوجرد، اردکرد، یزدگرد، ولوگرد. روحبخشان در کتاب «جغرافیای تاریخی بروجرد» بیش از سی مورد از صورتهای مختلف نام این شهر را به تفصیل ذکر نموده‌است.امروزه بروجرد در گویش بروجردی وُوری یرد vūriyerd و در لری خرم‌آبادی وُروگرد vorūgerd نامیده می‌شود. بروگرد borūgerd نام روستایی آن و نیز نام به کار رفته در نوشته‌های پارسی سره و بروجرد borūjerd نام رسمی این شهر است.در منابع مختلف گاه به شهر بروجرد لقب‌هایی داده اند. از جمله آنها شهر سبز حضرت سلیمان است که توسط ظل السلطان داده شد.به دلیل اینکه شجاع الدین لر مدتی در این شهر سکونت داشت لقب شهر شجاعان را به آن دادند. همچنین زادگاه فرزانگان از لقب‌های دیگر این شهر است. اما لقبی که بیشتر منابع بر آن تصریح دارند دارالسروربه معنای سرای شادمانی است که محمد تقی خان حکیم صفای شهر در فصل بهار را علت آن دانسته است. همچنین لقب دیگری با نام دارالشوکه در پشت سکه‌های ضرب بروجرد در دوره قاجار دیده شده است.
 

پیشینه تاریخی

آثار پیش از تاریخ

در ناحیه بروجرد به ویژه در دشت سیلاخور، تعداد زیادی تپه‌های باستانی و تاریخی وجود دارد که از دورهای پیش از تاریخ تا قرن معاصر آباد بوده‌اند. از نظر باستان‌شناسی، تپه قرق با قدمت عصر مس در دهستان سیروان، از مهمترین تپه‌های باستانی شهرستان بروجرد است که تا پنج طبقه لایه برداری و مطالعه شده است. اشکال هندسی و رنگ اخرایی سفال‌های کشف شده قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان همزمان می‌کند. در لایه‌های بیرونی، تک سفال‌هایی از دوره‌های بعدی از جمله اشکانیان هم در آن دیده می‌شود (ص. ۹). تپه قلعه رومیان نیز در سه کیلومتری جنوب بروجرد از تپه‌های مهم باستانی منطقه است که تا قرن نهم دارای اهمیت نظامی بوده است (همان).
 

پیش از اسلام

شواهد و اشارات تاریخی حاکی است که بروجرد از شهرهای قبل از اسلام بوده و دلایل زبانشناسی نیز واژه بروجرد را با ترکیب دو جزء برو + گرد موجودیت این شهر را به پیش از اسلام می‌رساند زیرا که گرد در زبانهای قدیمی ایران به معنای شهر می‌باشد. بروجرد از شهرهای باستانی ایران است که برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می‌دهند اما شواهد کافی در مورد شهر بودن آن تنهااز دوران ساسانیان موجود است که بر اساس کتابهای تاریخی، بروجرد یکی از پایگاه‌های نظامی ایران به هنگام حمله اعراب و جنگ نهاوند بوده‌است. در گذشته بروجرد از شهرهای آباد و مهم بوده و گاه فرمان‌داری جداگانه و گاه مرکز استان لرستان و خوزستان بوده‌است.مینورسکی نام اصلی این شهر را ویروگرد و آن را منتسب به ویرو شاهزاده دوره اشکانی می‌داند. در منطقه سیلاخور در دوره مادها و بعدها در دوره هخامنشیان قلعه‌های نظامی و ارتباطاتی متعددی وجود داشته است و یکی از آنها هم قلعه بروجرد بوده است که با فاصله اندکی از قلعه‌های مشهور دیگر مانند قلعه رومیان قرار داشته است.ناحیه بروجرد و نهاوند در پایان دوره ساسانیان به دلیل حمله اعراب به ایران اهمیت نظامی و دفاعی ویژه‌ای داشتند و محل استقرار سپاهیان ایران بوده‌اند.گروهی از کاسی‌ها در هزاره سوم پیش از میلاد در مناطق کوهستانی لرستان مستقر شدند.بروجرد به عنوان ناحیه واسط لرستان و همدان، ناحیه مرزی بین دو تمدن کاسی و ماد بوده است اما با قدرت گرفتن بیشتر مادها، بروجرد منطقه‌ای از سرزمین مادها به حساب می‌آمده است. بروجرد و مناطق پیرامون آن از دوره مادها به این سو، به خاطر مراتع فراوان، پرورشگاه و مراکز تولید و چرای اسب بوده‌اند و از این جهت نیز برای حکومت‌ها اهمیت داشته‌اند.اشکانیان در غرب ایران در ناحیه کرمانشاه، همدان و بروجرد شهرهایی ساختند و از میان قلعه‌های نظامی متعدد منطقه سیلاخور، قلعه بروجرد را مورد توجه ویژه قرار دادند و آن را به شهر تبدیل کردند. دلایل متعددی مبنی بر شکل گیری شهر بروجرد در دوره اشکانیان وجود دارد که می‌تواند از جنبه‌های زبانشناسی، قرائن تاریخی و نیز آثار باستانی منطقه به دست آید. در واقع، نخستین دوره رونق‌گیری بروجرد به عنوان یک شهر را باید در دوره اشکانیان جستجو کرد و پیش از آن، بروجرد بیشتر در قالب یک قلعه با اهمیت نظامی و ارتباطی بر سر راه هگمتانه مورد نظر بوده است. اشکانیان از پسوند کرد به معنی ساخته و گرد برای نامگذاری شهرها استفاده می‌کردند و به همین ترتیب نام این شهر را به افتخار ویرو شاهزاده اشکانی، ویروگرد نهادند. اُردکرد یکی از نام‌های تاریخی ثبت شده بروجرد است و این احتمال وجود دارد که اشکانیان نام اولیه شهر بروجرد را به افتخار اُرد اول یا ارد دوم پادشاهان اشکانی، اردکرد نهاده باشند.در تقسیمات باستانی ایران، بروجرد و نهاوند دو نقطه شهری ماه نهاوند از توابع پهله از سرزمین ماد بودند. پهله یا پهلو نام سرزمینی وسیع در غرب ایران بوده‌است که بیشتر شهرها و نواحی زاگرس فعلی را فرا می‌گرفته است.ایالت پهله در زمان ساسانیان به این نام نهاده شده و پهلوی، به مردم، زبان و خط مربوط به پهله اشاره می‌کند. ماه نهاوند بخشی از سرزمین بزرگ پهله در غرب و مرکز ایران بوده است که بعدها به ماه بصره نیز شهرت یافته است. ابن الندیم از قول عبداﷲ بن المقفع آورده است که ماه نهاوند یکی از پنج ناحیه پهله (فهله) است (یادداشت‌های دهخدا). بروجرد و نهاوند دو قصبه یا نقطه شهری ماه نهاوند بوده‌اند.رضا قلیخان هدایت در فرهنگ انجمن آرای ناصری نام اصلی شهر بروجرد را فیروزگرد دانسته و در توضیح آن نوشته است «شهریست از بناهای خسرو پرویز که اکنون به بروجرد شهرت دارد».پیروزگرد به معنای شهر فیروز از نام‌های ثبت شده بروجرد است که این شهر را منسوب به فیروز پادشاه ساسانی می‌کند.
 

پس از اسلام

در تقسیمات باستانی ایران، بروجرد به همراه نهاوند بخشی از دو نقطه شهری ماه نهاوند از توابع پهله از سرزمین ماد بوده است. حموله وزیر حکومت محلی آل ابی دلف از حکمرانان عرب خلفای عباسی که بین سال‌های ۲۱۰ تا ۲۵۸ هجری قمری در کرج ابی دلف ناحیه‌ای بین اراک و بروجرد امروزی (شهر آستانه از توابع شهرستان شازند) ساکن شده بودند، به بازسازی بروجرد پرداخت و در آن منبری برپا کرد. بروجرد بین قرن سوم تا ششم بخشی از ولایت جبال بود که مرکز آن ناحیه در دوره مذکور شهر کرج بود. کرج از بروجرد کوچکتر بود و و میوه و مایحتاج آن از بروجرد تأمین می‌شد.مرداویج در سال ۳۱۶ قمری، بروجرد را به تصرف درآورد و سی و دو سال پس از آن حسنویه بر این شهر مسلط شد. حسنویه بن حسین کرد برزیکانی در سال ۳۴۸ ق. شهرهای غرب ایران از جمله نهاوند، شاپورخواست و بروجرد را فتح کرد و نخستین سکه در بروجرد در سال ۳۹۱ به نام حاکم بعدی آل حسنویه ابوالنجم بدر بن حسنویه ضرب شد. در ۴۱۴ قمری، سماءالدوله دیلمی قصد بیرون کردن فرهاد بن مرداویج از این شهر را می‌کند اما با حمایت علاءالدوله دیلمی، ناکام می‌ماند.در سلجوقیان بروجرد شهری مهم محسوب می‌شده و اتفاقات متعددی در آن روی داده است که از جمله می‌توان به کشته شدن نظام‌الملک وزیر آلب ارسلان اشاره کرد. همچنین سلطان سلجوقی برکیارق (فرزند و جانشین ملکشاه سلجوقی) به هنگام سفر از اصفهان به بغداد در راه دچار بیماری می‌شود و در بروجرد می‌میرد. در مورد این که آرامگاه وی بقعه زواری‌جان در شمال شهر بروجرد است یا این که در اصفهان به خاک سپرده شده اختلاف نظر وجود دارد.شهر بروجرد در طول دوره حاکمیت اتابکان لر، معمولاً به عنوان بخشی از عراق عجم شناخته می‌شده است. اما در در قرن هشتم هجری، تحت تسلط و نفوذ اتابکان لر کوچک قرار گرفته و در همین دوران از بروجرد به عنوان یکی از شهرهای لر کوچک نام برده شده است. در سال ۷۹۰ هجری، عزالدین بن شجاع‌الدین محمود از حاکمان لر کوچک در قلعه رومیان بروجرد مستقر بوده است.در زمان خوارزمشاهیان بروجرد شهری خرم و آباد و دارای مرکزیت دینی با علمای فراوان بوده است. در سال ۶۱۷ قمری و به هنگام فرمانروایی در حمله مغولان به بروجرد، مردم این شهر قتل‌عام شدند. همچنین سلطان محمد خوارزمشاه به حوالی بروجرد گریخت.در سال ۷۹۰ هجری، امیر تیمور گورکانی که پیش‌تر بروجرد و خرم‌آباد را به تصرف درآورده بود، عزالدین بن شجاع الدین محمود از حاکمان لر کوچک را که در قلعه رومیان بروجرد قرار داشت، به سوی سمرقند روانه کرد.تیمور در سال ۸۰۵ هجری و در زمان حرکت به سوی گرجستان، به امیرزاده رستم از فرماندهان خود دستور داد تا به بروجرد برود و قلعه رومیان را بازسازی کند.از قرن دهم و همزمان با دوره صفویه در بیشتر زمان‌ها ولایت بروجرد به صورت مستقل اداره می‌شده است و شامل بروجرد و جاپلق بوده است. این ترتیب تا دوره پهلوی اول ادامه داشت. در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری و همزمان با حکومت صفویان، لشکریان عثمانی (رومی) به مناطق غربی ایران حمله‌های متعددی کردند و بخش‌هایی از این مناطق را به اشغال خود درآوردند و ایرانیان را در حوالی بروجرد شکست دادند. در سال ۹۹۷ هجری، سپاه ایران به فرماندهی قورخمس‌خان شاملو در حوالی بروجرد از قشون عثمانی شکست خورد.بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ شهر بروجرد در کنار شهرهایی مانند ملایر و خرم‌آباد بخشی از استان غرب به شمار می‌آمد اما پس از تغییر قانون در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۱۶ تعداد استان‌های ایران از شش استان به ده استان تغییر یافت و بروجرد در کنار شهرهایی مانند خرم‌آباد، اهواز، دزفول و آبادان در استان ششم قرار گرفت.بروجرد براساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۲۶ ه.ش. به عنوان یکی از بخشهای تابعه شهرستان خرم‌آباد در استان ششم کشور قرار گرفت که در سال ۱۳۲۸ ه. ش از خرم‌آباد منفک و به شهرستان ارتقاء یافت.اداره بلدیه (شهرداری) در سال ۱۳۱۴ در بروجرد تأسیس شد و محمدعلی احتشامی نخستین شهردار بروجرد شد.در زمان جنگ ایران و عراق بروجرد پذیرای جمعیت زیادی از جنگزدگان خوزستانی شد و همچنین بارها مورد بمباران هوایی قرار گرفت. در یکی از این بمباران‌ها که در روز ۲۰ دی ۱۳۶۵ روی داد، هواپیمای عراقی دو مدرسه شهید فیاض‌بخش و مام حسن مجتبی در محله ابراهیم‌آباد این شهر را بمباران کردند که منجر به کشته شدن ۶۰ دانش آموز شد. با وجودی که استان لرستان و شهر بروجرد در جنگ ۸ ساله بارها مورد حملات هوایی و موشکی عراق قرار گرفتند بعد از اتمام جنگ هیچ گونه اعتباری مبنی بر مناطق جنگ زده دریافت نکردند.

جغرافیا

بروجرد در ارتفاع ۱۶۲۰ متری از سطح دریا و در ۳۳/۹ درجه شمالی و ۴۸/۸ درجه شرقی واقع می‌باشد. بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع ۳۶۲۳ متر در غرب شهر بروجرد و پست‌ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. شهر بروجرد بر کوهپایه‌های زاگرس و در دشت سیلاخور قرار گرفته و از سه جهت شرق، شمال و غرب به کوه ختم می‌شود. کوه گرین ۳۶۲۳ با متر در غرب بروجرد و کوه میش پرور ۳۵۰۰ با متر در جنوب غربی بروجرد قرار دارد. تنها در جهت جنوب و جنوب شرقی است که دشت وسیع سیلاخور قرار گرفته‌است. این شهر و مناطق پیرامون آن به دلیل قرار گیری بر روی گسل سراسری زاگرس، زلزله خیز هستند.

اقلیم

بروجرد دارای آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. تعداد روزهای یخبندان در برخی از نقاط این ناحیه به بیش از ۷۰ روز می‌رسد. بیشترین درجه حرارت در تابستان‌ها ۳۸ درجه و کم‌ترین آن در زمستان ۱۸ درجه زیر صفر برآورد شده‌است. میزان باران سالیانه شهرستان بروجرد حدود ۵۰۰ میلی‌متر است که بیشتر در فصل بهار انجام می‌گیرد و میانگین دمای سالانه ۱۴/۶ است. در زمستان بارشها بیشتر به صورت برف است. میانگین دراز مدت بارش سالانه در ایستگاه هواشناسی شهر بروجرد ۴۵۹ میلی‌متر بوده است اما در سال آبی ۹۲–۹۳ میزان بارندگی سالانه ثبت شده این شهر به ۴۸۱٫۵ میلی‌متر رسیده که نسبت به متوسط درازمدت این منطقه از ۴٫۹ درصد افزایش برخوردار بوده است.به اعتقاد بسیاری از کارشناسان آب و هوای شهرستان بروجرد، اقلیم این شهرستان و طول و عرض جغرافیایی آن هم عرض بسیاری از نقاط کشورهای اروپایی است. وجود آب و هوای مطلوب از دیرباز بهار در بروجرد مورد ستایش مردم واقع می‌شد.

جمعیت

طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، جمعیت شهر بروجرد برابر با ۲۴۰٬۶۵۴ نفر گزارش شده‌است که رتبه سی و سوم را در شهرهای ایران دارد. این شهر در سال ۱۳۸۵ جمعیتی برابر با ۲۲۹٬۵۴۱ نفر داشت که از این میزان، ۱۱۴٫۸۸۴ نفر مرد و بقیه زن بودند و تعداد مردان و زنان تقریباً مساوی بود. تعداد خانوارهای این شهر در همین سال ۵۹٫۴۳۱ خانواده بود. جمعیت این شهر در سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۵ به ترتیب ۱۸۶، ۲۰۱ و ۲۱۷هزار نفر بوده‌است.

زبان و گویش

ساکنان شهر بروجرد و روستاهای شمال آن با گویش گویش بروجردی سخن می‌گویند. گویش روستائیان بروجرد از نظر آوایی مشابه گویش بروجردی است. گویش روستاهای لرنشین بروجرد لری است اما تحت فرایندهای آوایی گویش بروجردی قرار گرفته و می‌توان آن را «لری بروجردی» نامید. اقلیت کلیمی بروجرد گویش خاصی از فارسی دارند که که برای شهروندان بروجردی قابل فهم است. شمار اندکی ارامنه در بروجرد ساکن بوده‌اند که گویشی مشابه با ارامنه جلفای اصفهان داشته‌اند. ترکی بومی و لکی نیز در شهرستان بروجرد رواج دارند.دانشنامه ایرانیکاو فهرست لینگوییست مردم بروجرد را بخشی از مردم لر و گویش بروجردی را گویشی از زبان لری معرفی می‌کنند. از سوی دیگر و بر پایه دانشنامه ویروگرد، مردم بروجرد به زبان فارسی و لهجه بروجردی سخن می‌گویند.گویش مردم بروجرد با زبان پارسی میانه نزدیکی دارد.

دین و مذهب

اکثر مردم شهر بروجرد شیعه دوازده امامی هستند. همچنین عده کمی ارمنی و یهودی در این شهر سکونت دارند. در سال ۱۳۷۵، جمعیت کلیمی‌های شهر بروجرد ۵۳ نفر بود. قبلاً جمعیت یهودیان بروجرد بیشتر از این بوده و در یکی از محلات بروجرد دارای یک مدرسه و یک کنیسه و یک راسته بازار بودند. بنابر کتاب تاریخ یهود در ایران نوشته حبیب لوی که در سال ۱۳۳۹ تألیف شده، جمعیت یهودیان بروجرد در آن زمان ۱۵۰۰ نفر بوده و یهودیان این شهر دارای یک کنیسه و یک باب حمام عمومی بوده‌اند. در کتاب «جغرافیای شهرستان بروجرد: طبیعی - انسانی» که در سال ۱۳۴۰ توسط مقدس جعفری تألیف شده ذکر گردیده که جمعیت یهودیان بروجرد در آن سال‌ها ۸۰۰ نفر بوده است که همگی تحصیل کرده و نیمی از این جمعیت یعنی ۴۰۰ نفر تحصیلات عالیه داشتند، و با این عبارت دقیقاً ذکر گردیده که «شما یک یهودی را پیدا نمی‌کند که به شغل‌هایی مانند نانوایی روی آوره باشد و اکثراً به شغل‌های بزازی و خرازی مشغولند.»
 

فرهنگ (آداب و رسوم)

مراسم سوگواری واقعه کربلا در بروجرد از تنوع و گستردگی زیادی برخوردار است. آئین سقاخانه یکی از شاخص‌ترین مراسم دهه اول محرم است که در آن برخی از خانواده‌های بروجردی بخشی از خانه خود را با پارچه، چراغ و تصاویر مذهبی، سیاه پوش می‌کنند و شب هنگام با گشودن درب و روشن کردن چراغ و نصب پرچم بر سر در منزل، به پذیرایی از میهمانان عزادار می‌پردازند.آئین سقاخانه بروجرد در دیماه ۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسیده است.خَرّه گیری از دیگر مراسم عزاداری محرم است. صبح عاشورا در محل تجمع هر یک از دسته‌های عزادار، دیگ‌های مسی برای جوشاندن گِل و آماده‌سازی خَرّه تدارک دیده می‌شود. عزاداران قدری از خَرّه را به لباس، ریش، مو و گونه خود می‌مالند. دسته‌های عزادار از ابتدای صبح در کوچه و خیابان‌ها روانه مجالس عزاداری می‌شوند و در هر مجلس سینه زنی می‌کنند. به نوشته کتاب «تذکره حسین حزین»، گل گیرندگان که به آنها خَرّه گیر گفته می‌شود به طور عمده پیرمردان و سالمندان بوده‌اند که در دسته‌های سینه زنی در جلوی هیئت قرار می‌گرفته‌اند و خره گیران بی‌ریاترین سینه‌زنان بوده‌اند.چهل منبر، شبیه‌خوانی، تعزیه دو طفلان مسلم، کتل‌گیری، قمه‌زنی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، روضه‌خوانی و شام غریبان از دیگر مراسم گذشته و حال عزاداری حسین بن علی در محرم و صفر در بروجرد به شمار می‌آیند.

 

گردشگری (آثار تاریخی و مذهبی)

مسجد جامع بروجرد با قدمت ۱۲۰۰ سال، قدیمی‌ترین بنای تاریخی موجود در شهر بروجرد است و نیز نخستین مسجد ساخته شده پس از اسلام در نواحی غربی ایران به حساب می‌آید. این مسجد بر روی یک آتشکده باستانی بنا شده است. دومین اثر تاریخی موجود در سطح شهر بروجرد، بنای امامزاده جعفر بروجرد است که از آثار دوره سلجوقیان است. مسجد سلطانی بروجرد از بناهای دوره قاجار نیز از دیگر آثار مذهبی شاخص این شهر است که به دستور فتحعلی شاه قاجار بر روی یک خرابه‌های یک مسجد قدیمی ساخته شده است. در شمال شرقی بروجرد و بر فراز کوه یزدگرد از توابع بخش اشترینان، بقایای قلعه یزدگرد وجود دارد که از سنگ لاشه و بدون ملات بنا شده است و از شواهد و باور مردم منطقه چنین بر می‌آید که این قلعه به سرعت بنا شده و محل آماده‌سازی و تجدید قوا برای جنگ نهاوند در نزدیکی نهاوند که آخرین جنگ پیش از اسلام برای ایرانیان بوده است.

مسجد قلعه

اين بنا در کوي دوانگه بروجرد واقع گرديده و به مناسبت مجاورت در کنار حصار و قلعه سابق شهر، بدين نام خوانده مي شود . شبستان اين مسجد در سال 1310 و ايوان آن در سال 1311 ه- .ق به اتمام رسيده است .
 

پل قلعه حاتم

 

پل‎ها بناهایی هستند که در دوران مختلف تاریخی به منظورهای مختلفی در مسیرهای مهم جهت رفع نیاز انسان ساخته شده‌اند.بیشتر کاربرد پل‎ها جهت عبور و مرور بوده که درصورت نیاز به گونه‌ای طراحی و ساخته می‌شدند که کاربری‎های دیگری نیز داشته باشند.در فاصله ۵ کیلومتری شمال غرب بروجرد روستایی بنام قلعه حاتم وجود دارد که در غرب این روستای قدیمی پلی به نام قلعه حاتم قرار دارد.این پل در میان زمین‌های صیفی کاری و لابه لای درختان روستا پیداست که سایه‌سار درختان آن را احاطه کرده است , همراه صدای پرندگان و جیرجیرک‌ها و لابه لای رقص قاصدکها و برگ‌درختان که با نسیم کوهساران همراه شده‌اند. کوچه پس کوچه‌های خاکی و خانه‌های قدیمی روستا در کنار درختان سربه فلک کشیده نشان از قدمت این روستا دارند.آنچه این پل را حائز اهمیت کرده است این که پل قلعه حاتم به لحاظ کاربری با سایر پل‌های استان تفاوت دارد.این پل علاوه بر کارکرد معمول ساخت پل برای انتقال بخشی از آب شرب رودخانه بالا دست روستای قلعه حاتم به شهر بروجرد ساخته شده است. طول پل ۲۶۱ متر و عرض آن ۲.۵ متر است و دارای ۱۴ چشمه تاق آجری است.عرض دهنه طاق چشمه‌ها در محل عبور جریان آب بیشتر و به طرفین کمتر می‌شود.این پل که از نوع پل‎های جویی است در اوایل دوره پهلوی (1313) بر روی رودخانه باغ شاه (یکی از شاخه‌های سزار) احداث شده است.عمده مصالح به کار رفته در آن آجر و سنگ است که تاق‌های چشمه را به شکل نیم قوس مزین کرده‌اند و هرکدام از آجرها ابعادی حدود ۲۲ در ۲۲ سانتی‌متر دارند. همچنین یال‌های شرقی و غربی پیکره تماماً از سنگ ساخته شده است و با همان سنگ هم به سطوح زمین سفت شده است.شش ضلع دهنه چشمه تاق‌ها در محل عبور جریان آب بیشتر و به طرفین کمتر می‌شود. نوع ملات استفاده شده برای مقاوت بیشتر پل‌ها در زمان سیلاب‌ها و جریان زیاد آب بسیار مفید و موثر بوده است.بخشی از مصالح به کار رفته در آن از جنس آهک است که به مرور زمان در مقابل آب سختر و مستحکم‌تر می‌شود. همچنین بین تاق‌ها و سطح گذر با استفاده از سنگ‌های آهکی به صورت سنگچین ساخته شده است.رودخانه‌ای که از زیر پل قلعه حاتم رد می‌شود به رودخانه گرمابه معروف است که مصرف زراعی داشته، اما آبی که قرار بود از روی پل انتقال یابد در شهر بروجرد آب ماشا یا مالشو می‌گویند که مصرف شرب داشته است .برای این که در تلاقی این دو آب به هم آمیخته نشوند، و ارزش آب شرب از بین نرود این پل را احداث کردند که آب از روی پل به سمت روستای قلعه حاتم منتقل شود و پس از این روستا از شمال به داخل شهر بروجرد منتقل شود و همچنان وقتی وارد این شهر شد ارزش آب شرب را داشته باشد.در مورد این که چه کسی بانی این پل بوده است اطلاعاتی در دست نیست, اما چون نفع مردم روستا و پس از آن نفع مردم شهر را به دنبال داشته قطع به یقین به نظر می‌رسد متولی ساخت آن حاکم وقت بوده است.پل قلعه حاتم در فضای بکر طبیعت و در میان سرسبزی و طراوت دشت همچنان استوار ایستاده و از ابهت و زیبایی خاصی برخوردار است.

پل چالانچولان

این اثر در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل تاریخی چالانچولان در استان لرستان و در دشت حاصلخیزی در مسیر جاده قدیمی بروجرد به خوزستان و اصفهان قرار دارد. این پل در زمان صفویه روی رودخانه سزار ا حداث شده و شالوده اصلی آن در دوارن ساسانیان بنا گذاشته شده است. ‌طول پل چالان چولان 6*120 متر است و 6 طاق چشمه آجری روی آن بنا شده كه پایه‌های آن ها تا ارتفاع یك متری از سنگ هستند. موج شكنهای پل با توجه به مسیر آب در سمت شمال غربی قرار گرفته و در دو طرف باند عبور پل نیز دو دیواره آجری به ارتفاع 90 سانتی متر جهت امنیت و ممانعت از سقوط عابرین از روی پل ایجاد شده است.

جاذبه‌های طبیعی

روستای کرکیخان

کرکیخان نام روستایی از توابع شهرستان بروجرد است. این روستا در کیلومترِ پنج محـور بروجـرد – ملایر، در منطقـه‌ای ییـلاقی و بسیارخوش آب و هوا واقع شده و از مناطق تفریحی- طبیعیِ شهرستان بروجرد به شمار می‌رود.کـرکیخـان در مجـاورت محـور اصلی بروجـرد به غـرب و شمال غربی کشور قرار دارد که از این حیث دارای موقعیتی ویژه و برتر، نسبت به سایر روستاهای بروجرد است.کرکیخان به ترتیب در گویش بروجردی “kariyuo” و در گویش لری کریون “Karyon” یا کـریو “Karyo”خوانده می‌شود.مردم روستای کرکیخان عمدتاً به کشاورزی اشتغال دارند. محصولات عمده‌ی کشاورزی این روستا عبارت اند از: گندم، جو، گوجه، خیار، لوبیا، نخود، گردو، زردآلو و به ویژه سیب. البته در گذشته ای نه چندان دور، باغ‌های بهْ و انگور این روستا نیز زبانزد خاص و عام بوده است.محل استقرار روستای کـرکیخـان در صـد سـال گذشته به دلایل گـوناگـون، دستخوش تغییراتی بـوده است. عمـده‌ی ایـن تغییـرات ناشی از ضـرورت هایی همچون مجـاورت با جـاده‌ی اصلـی، قرار گرفتن در منطقه ای ورای بستر رودخانه‌ی جاری در مرکز روستا و طبیعتاً دوری از مخاطرات سیـلاب‌های ویـرانگر آن، دوری از بافت‌های فرسـوده و قدیمی و در نهایت سـاخت بنـاهای نـو و با استحکام در بخش‌های همـوار و مسـطّح بـوده است.عمـده‌ی ایـن ساخـت و سـازها درکرکیخان، مربوط به اوایل انقلاب اسلامی به این سو می‌باشد. از تغییرات گذشته‌های دورتر که ظاهراً اهالی چند روستا به نام‌های «قلا سربندی»، «علی آباد» و «کرکیخان» با یکدیگر متّحد و روستایی را با نام فعلی تشکیل دادند و نیز وجه تسمیه روستا اطّلاعات روشنی در دست نیست.وسعـت اراضی کشاورزی تحت اختیار مـردم روسـتا، به وضـوح تمام، مؤیّد این موضوع است که شاکله‌ی این روستا، از چند ده، پی ریزی شده است.کرکیخان از امکاناتی چون مرکز بهداشتی-درمانی (که در بین روستاهای اطراف حالت مرکزیّت دارد)، دو مرکز آموزشی نوساز در سطح ابتدایی و راهنمایی، شرکت تعاونی روستـایی، نـانـوایی (از هر دو نوع لواش و سنگگ)، چنـدین بـاب مغــازه‌ی بزرگِ خواروبارفروشی،سانـدویچی، قصّـابی، یک آرایشـگاه مـردانه و چنـدین آرایشـگاه زنـانه، و نیـز یک تعمیـرگاه خودرو برخوردار است.همچنین روستای کرکیخـان دارای سه مسجد بزرگ و یک حسینیّه و زمیـن فوتبال بزرگ خاکی است.حلواپاولا نوعی شیرینی محلی متشکل از ارد،شیره انگور،روغن،کنجد و دیگر افزودنی هاست که توسط زنان روستا در ایام نوروز جهت پذیرایی از مهمانان تهیه میشود.این شیرینی قدمت زیادی دارد و از سنتهای مردم کرکیخان است.شال دورکی مراسمی است سنتی که در ان شب عید نوروز نوجوانان روستا کیسه ای را به طنابی آویزان میکنند و بارفتن به بام خانه‌های روستا و فرستادن کیسه‌ی خود به پایین بام و جلوی پنجره‌ی منازل اهالی روستا و سرودن اشعاری از جمله “امشو اول بهاره،خیر د حونت بواره،نون و پنیر و شیره،کیخا حونت نمیره” از آنان درخواست عیدی میکنند.این مراسم از قدیم الایام برگزار در روستا مرسوم بوده و تاکنون حفظ شده است.در نزدیکی روستای کرکی خان در حوالی دره میهد و دیگر دره‌ها و کوه پایه‌های همجوار آن نقوشی قابل مشاهده هستند.سنگ نگاره‌های کرکیخان موز ه ای سر باز در دل طبیعت زاگرس از نخستین علائم ارتباطی انسان پیش از تاریخ تا دوران پیدایش خط هستند.بز کوهی، انواع حیوانات از پرندگان و آهوان تا موجودات درنده، صحنه‌های شکار، نبردهای پهلوانی و علامت‌های مرموز دیگری در این منطقه قابل مشاهده است.بررسی سنگ نگاره‌های کرکیخان و مقایسه انها با دیگر سنگ نگاره‌ی دنیا یک پیام واضح دارد و آن وجود زبان هنر در همه‌ی آنها و یک وحدت رویه تکاملی در کل انسان ها، از گذشته‌های بسیار دور که درجریان زندگی خودآگاه یا نا خود آگاه از آن پیروی و گذر کرده اند، این روند تکاملی از طریق مختصر و پیچیده شدن آثار بجا مانده از آنان به راحتی قابل مشاهده است.

روستای دره صیدی

دره صیدی نام روستایی در ۱۰ کیلومتری شمال بروجرد است.طبیعت بکر و دست نخورده همراه مردمانی سختکوش و مهربان جلوه ای ویژه به این روستا بخشیده است، این روستا از لحاظ طبیعت زیبا و دست نخورده یکی از بهترین روستا‌های ایران است.طبیعت بسیار زیبای اطراف جاده روستا باعث شده تا جمعیت زیادی از مردم شهرستان بروجرد روزهای تعطیل خود را به پیاده روی در این جاده سپری کنند.رودخانه ای که از کنار این جاده می‌گذرد چشم هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند. بیشه‌های اطراف این جاده خاکی زیستگاهی امن برای پرندگان و دیگر جانوران کم یابی چون کبک آهوی وحشی ، روباه، گرگ و دیگر جانداران فراهم آورده است.این روستا ۳۰ شهید را تقدیم به خاک کشور عزیزمان ایران کرده است.شغل بیشر مردم این روستا کشاورزی است ولی به علت خشک سالی کشاورزی این منطقه دچار افول شده و این خود باعث شده تا برخی از جوانان شغل پدری خود را رها کرده و به شغل‌های دیگری چون کار با ماشین بپردازند.این روستا از قدیم مورد توجه بزرگانی چون آیت ا.. بروجردی بوده است به گونه ای که شخص ایت ا.. بروجردی این روستا را دار المؤمنین نامید ودر حق مردم این منطقه بسیار دعا می‌کرد این روستا امکاناتی چون مرکز خدمات کشاورزی، مدرسه راهنمایی و ابتدایی، وجاده آسفالته را داراست.با وجود مشکلات فراوان افرادی در این روستا توانسته اند مدارج علمی را گذرانده و به دانشگاه راه یابند.روستای دره صیدی از نظر جمعیتی بافتی خالص دارد در این روستا همگی افراد نام خانوادگی کاوند دارند جز دو یا شاید سه خانواده از آنها هم از روستا‌های اطراف به این روستا مهاجرت کرده اند،بافت خاص این روستا و موقعیت آن فرصت مناسبی را برای سرمایه گزاران و کسانی که می‌خواهند مکانی ارزان برای سرمایه گزاری پیدا کنندفراهم آورده است.این روستا در حد فاصل پنج روستا واقع شده است از سمت راست در دو کیلومتری روستا‌های دهگاه و حاجی آباد و از سمت چپ به روستا‌های آقایی و زواریجان و از شمال به روستاهای غپانبری و کوشک منتهی می‌شود.این روستا در تابستان میوه‌های فراوانی چون زردالو، انگور، سیب ،گردو و بادام را دارا است.فرش ، جاجیم، و گلیم بافی هنر زنان این دهستان است.امام زاده زواریان معروف به شاه زواریجان نیز در ۵ کیلومتری جاده روستای دره صیدی قرار دارد.

بازی‌های بومی

بازی‌های متعددی در شهر بروجرد و مناطق پیرامون آن رواج داشته است که تعدادی از آنها هنوز هم طرفدار دارند. در کنار متل‌ها و چیستان‌ها که عمدتاً در فضای خانه و با حضور اعضای خانه اجرا می‌شده است بازی‌های میدانی و بیرون از خانه تنوع فراوانی داشته‌اند. در کتاب تذکره حزین از بازی‌های سنتی این شهر مانند کفشک بازی، بغچه بازی، تنور بازی، شاه شاهکی، دار دار کنی، فنجان بازی، آهسته برو آهسته بیا، لنگران، گولو بازی (تیله بازی)، گو گوسال (گاو و گوساله)، گوی بازی (جوز و گوی) و الچوب (اله چوب) نام برده شده است(ص. ۱۹۴–۲۰۰) اله بازی، نجات، سه پر، دست به چاله و نیزدی زدی نیز از دیگر بازی‌های فیزیکی بروجرد هستند.

اقتصاد

اقتصاد مردمان ناحیه بروجرد مبتنی بر داد و ستد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، خرده فروشی، کشاورزی و دامپروری، خدمات اداری و دولتی و نیز تولید محصولات صنعتی و معدنی است. به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرارگیری بر سر راه‌های پر رفت‌وآمد و نیز مجاورت با مناطق مورد تردد ایلات لر، شهر بروجرد در سده‌های گذشته از مراکز تجاری مهم منطقه به شمار می‌آمده‌است و بازار بزرگ این شهر، مال التجاره و کاروانسراهای متعددی داشته‌است. برای نمونه ابن جعفر در اوایل قرن چهارم هجری قمری در ذکر ماه بصره مشتمل بر بروجرد و نهاوند، میزان خراج این ناحیه را ۴٬۸۰۰٬۰۰۰ درهم ذکر کرده‌است که نزدیک به سه برابر خراج همدان در همان زمان بوده است. صنایع قدیمی در بروجرد بسیار رونق داشته‌اند به گونه‌ای که هنوز هم برخی از مشاغل صنتعی قدیمی در بازار بروجرد به کار خود ادامه می‌دهند. همچنین بازار بروجرد مشتمل بر راسته بازارهای پر رونق و متعددی مانند جوراب بافها، مسگرها، چلنگرها، دباغ‌ها، چراغ سازها، قفل سازها و غیره بوده‌است به گونه‌ای که تا اواخر دوره پهلوی، بروجرد همراه با شهرهایی چون اصفهان، کاشان، دزفول و قزوین به طور سنتی، از مراکز صنعتی کشور به شمار می‌رفته‌است. برخی محصولات تولیدی بروجرد مانند پارچه‌های قلمکار، سماور و محصولات قلمزنی ورشو و حتی قفل‌های سنتی تولید شده در بروجرد شهرت بین‌المللی یافته‌اند. این شهر قطب صنایع و صادرات لرستان به حساب می‌آید و برای نمونه، شرکت داروسازی اکسیر به تنهایی ۵۰ درصد بازار صادرات داروی کشور را در اختیار دارد.

صنایع

تعداد کارخانه‌ها و کارگاه‌های بزرگ صنعتی این شهر بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ واحد فعال تخمین زده می‌شود که طبق آمارها بین ۳۷ تا ۶۰ درصد از مجموع صنایع استان لرستان را شامل می‌شود. به همین دلیل بروجرد قطب اصلی صنعت در لرستان محسوب می‌شود. در سه دهه پس از انقلاب اسلامی، جمعاً ۴۸۵ واحد صنعتی در بروجرد ایجاد شده‌است و به‌ای ترتیب، بروجرد از نظر میزان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و نیز از نظر تعداد واحدهای صنعتی فعال، در تمام این سال‌ها رتبه نخست را در استان لرستان داشته‌است.صنایع بروجرد در ۲۰ رده مختلف قرار می‌گیرند.پارچه و منسوجات، داروهای انسانی و حیوانی، خودرو، کاشی و سنگ‌های ساختمانی از مهمترین محصولات صنایع بروجرد به حساب می‌آیند. زاگرس خودرو، کارخانجات نساجی بروجرد و سامان کاشی از کارخانجات تولیدی فعال شهرستان بروجرد هستند. همچنین این شهر از مراکز تولید دارو در کشور است و دو شرکت بزرگ اکسیر و داملران رازک آن به ترتیب در زمینه تولید داروهای انسانی و دامی فعالند. داملران رازک بزرگترین تولیدکننده داروهای دامی در ایران است و به تنهایی ۹۰درصد صادارات داروهای دامی کشور را در اختیار دارد. داروسازی اکسیر نیز بزرگترین صادرکننده داروی کشور (۵۰ درصد صادرات داروی ایران) و بزرگترین شرکت صادرکننده محصولات در استان لرستان است. با توجه به وجود کارخانجات نساجی بروجرد در این شهر، در سالهای اخیر صنایع تولید پوشاک نیز در بروجرد گسترش یافته‌اند که از این میان زاگرس پوش با اشتغال ۴۵۰ نفر و مروارید بهامین پوش با اشتغال ۱۵۰ نفردو واحد بزرگی هستند به تولید انواع لباس مردانه و زنانه می‌پردازند.صنایع دستی متنوعی در بروجرد تولید می‌شود که ناشی از وجود حرفه‌های قدیمی اما فعال در بازار بروجرد و نیز اشتغال خانگی به ویژه نزد زنان روستایی است. قالی بروجرد از محصولات سنتی این شهر است و بیش از ۴۳۰۰ نفر قالیباف در سطح شهرستان بروجرد شناسایی و تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند.

رسم ورسوم ازدواج در روستای دره صیدی

جشن عروسی در این روستا چهار شبانه روز طول می‌کشد قبل از شروع شدن رسمی، مراسم ازدواج خانواده داماد از هر چیزی که برای شام عروسی نیاز است مانند چای ، برنج، سیب زمینی ، و… مقدار سی کیلو در مراسمی به نام جرج برون به خانه عروس برده می‌شود , در این مراسم اهالی سینی به سر این مواد را به خانه عروس می‌برند، در برگشت خانواده عروس جهازی را که برای عروس تهیه کرده اند به خانه داماد می‌فرستند,این مراسم جهاز برون نام دارد و بعد از این مقدمات مراسم رسمی جشن آغاز می‌شود.شب اول شب جوان نشان نام دارد در این شب در هر دو خانواده، عروس وداماد، جوانهای فامیل و دوستان نزدیک عروس وداماد را دعوت می‌کنند ، عروس و دوستانش در منزل پدر عروس به شادی وپای کوبی می‌پردازند در منزل داماد نیز همین برنامه برقرار است با این تفاوت که در این شب داماد را به حمام می‌برند این اتفاق در اواخر شب اتفاق می‌افتد و به داماد حمام معروف است در حمام دوستان داماد بسیار سر به سرش می‌گذارند و باهم میرقصند .شب دوم که به شب حنا بندان معروف است هر دو خانواده مهمان‌های بیشتری را دعوت می‌کنند در این شب پس از رقص وشادی و صرف شام خانواده داماد به همراه مهمانهایشان به خانه عروس می‌روند و خانواده عروس با شربت و شیرینی از آنها پذیرایی می‌کنند پس از مدتی رقص وشادمانی داماد به میان زنها می‌رود وبا عروس خود میرقصد و شادمانی می‌کند و با هدیه دادن حنا به مهمانان از آنها پذیرایی می‌کند و سپس در آخر مراسم هدیه هایی بین هر دو خانواده رد و بدل می‌شود.در ابتدای روز عروس و داماد هر دو به آرایشگاه می‌روند و خود را برای همدیگر زیبا می‌کنند،در شب سوم که شب عروسی است هزینه مهمانی بر عهده داماد است و هر خانواده از مهمانهایش در خانه خود پذیرایی می‌کند.مهمانهای داماد پس از صرف شام در حالی که پای کوبی و شادمانی می‌کنند در اواسط شب به همراه داماد به خانه عروس می‌روند و پس از مدتی پای کوبی داماد به میان زن‌ها رفته مقداری پول در میان کفش‌های عروس می‌گزارد و از او می‌خواهد تا برای رفتن کفش هایش را بپوشد ولی عروس لباس گشادش را بهانه کرده و از رفتن سر باز می‌زند در این هنگام داماد برادر بزرگش را صدا زده و از او کمک می‌خواهد برادر بزرگ داماد با شالی قرمز کمر عروس را به صورت نمادین می‌بندد و این کار را برای جمع وجور شدن لباس عروس انجام می‌دهد و در موقع بستن شال مبلغی پول به عنوان هدیه در شال عروس می‌گزارد و به گونه ای عروس را برای رفتن تشویق می‌کند در این هنگام عروس با داماد به راه می‌افتد,مسافت خانه عروس تا خانه داماد به صورت پیاده پیموده می‌شود،پدر ومادر عروس در این سفر نمی‌توانند عروس را همراهی کنند، در این مسافت خواهر‌های داماد و فامیل هایشان در اطراف آنها چوکه که نوعی رقص محلی است را انجام می‌دهند و فامیل‌های عروس بخصوص برادر و خواهرهای عروس و فامیل‌های درجه یک عروس بسیار مواظب عروس خود هستند تا او سالم به خانه داماد برسد زمانی که به نزدیک خانه داماد رسیدند فامیل عروس جلوی عروس را می‌گیرند و از حرکت او جلو گیری می‌کنند در این هنگام مادر عروس باید برای خوش آمد گویی عروسش به پیشواز بیاید تا عروس از طرف خانواده اش اجازه پیمودن ادامه مسیر را پیدا کند.در روز چهارم عروسی خانواده عروس به همراه هدیه هایی برای خوردن ناهار به خانه داماد می‌آیند تا هم از سلامت دختر خود با خبر شوند و هم هدیه هایی را در روز سوم عروسی که به پا تختی معروف است تقدیم خانواده داماد کنند در روز پا تختی خانواده عروس اسباب و اثاثیه منزل کادو می‌آورند و خانواده داماد پول کادو می‌آورند واین گونه عروسی پایان می‌یابد .

پارک شهید بهشتی

پارک شهید بهشتی از پارک‎های جنگلی بروجرد است که در شمال جاده کمربندی واقع شده و دارای 60 هکتار مساحت است و از ارزش اکولوژیکی بالایی برخوردار و بعنوان ریه تنفسی شهر محسوب می‎شود.این پارک جنگلی یکی از ذخایر گیاهان بومی و دارای شرایط محیطی مناسب جهت حفظ و گسترش گونه‎های گیاهی است.در این پارک فضای بازی به همراه وسایل تفریحی برای کودکان وجود دارد و نیمکت‌های زیر سایه درختان مجال استراحت را برای رهگذران فراهم کرده است.در زمان‌های گذشته ، شهر بروجرد به دلیل رونق صنعت ورشوسازی و هنر قلم کاران ورشو ساز ، شهرت جهانی داشت که متاسفانه مثل صدها هنر و صنعت دیرینه این مرز و بوم به باد فراموشی سپرده شده است .هنر و صنعت ورشو به طور خلاصه شامل ساخت انواع سماور زغالی، سینی‌های پلوخوری، قابلمه و بسیاری از لوازم خانگی است که امروزه بیشتر جنبه تزیینی و ویترینی پیدا کرده و از خیل عظیم هنرمندان ورشوکار بروجرد ، فقط دو یا سه نفر به عنوان آخرین بازماندگان این هنر و تمدن دیرینه باقی مانده اند.به پاس این هنر قدیمی و نماد شهر بروجرد که مشهور به شهر ورشو بوده ، امروزه در پارک یادبود پیکره عظیمی از یک سماور ورشو ( که داخل آن فروشگاهی تعبیه شده ) ساخته شده که نشانگر تمدن و هنر دوستی مردم این شهر است.عکس گرفتن با این سماور به یکی از جاذبه‌ها و علایق مسافران و گردشگران این شهر تبدیل شده و خرید تنقلات از داخل آن نیز برای بازدیدکنندگان جالب توجه است .این سماور بتنی در سال 1378 به کوشش شهرداری بروجرد ساخته شد و ارتفاع آن نه متر است. عریض‌ترین قسمت این سماور شکم آن است که قطر آن به 4 متر می‌رسد.تندیس سماور بزرگ به نوعی نماد برای شهر بروجرد بدل شده است.پارک یادبود به دلیل تندیس سماور و قوری در آن در میان مردم به پارک سماور معروف است .همچنین پشت این پارک طبیعت و باغ‌های بسیار زیبایی وجود دارد که به کوچه باغی معروف است. توصیه می‌شود اگر گذرتان به این شهر افتاد مناظر زیبای کوچه باغی را که در فصول مختلف سال گوناگون جلوه می‌کند، از دست ندهید.

ورشو سازی بروجرد

صنعت ورشو سازی در گذشته‌های نه چندان دور در شهر بروجرد رونق فراوانی داشت و بخش وسیعی از بازار قدیمی این شهر را به خود اختصاص می‌داده است.گستردگی این هنر به حدی بوده است که نام شهر بروجرد و ورشو با هم آمیخته شده است. این فلز به صورت ورق از کشور آلمان و لهستان به ایران وارد می‌شده است و با داشتن جلا ومقاومت طولانی در مقابل پوسیدگی ، آنرا “ژرمن سیلور” نیز اطلاق می‌کردند.هنرمندان دیار بروجرد، با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری با استفاده از دستگاههای ساده و همچنین نیروی بازوی خود، به خلق آثار فلزی بسیار زییایی از ورقهای ورشویی می‌پرداختند که از جمله می‌توان به ظروف غذا خوری، سماور، سینی، قندان، چایدان، گلاب پاش و … اشاره کرد.از برجسته‌ترین هنرمندان این حرفه می‌توان استاد علی میناگر، مرحوم استاد رئوف، مرحوم استاد قریب، استاد رضا گلدوز، استاد محمد باد آور، استاد علیرضا شاددل، استاد ماشاء اله فرخی و … را نام برد.در زمانی نه چندان دور در گوشه گوشه شهر بروجرد صدای دلنشن چکش ورشوسازان و نوای موزون آن حکایت از تلاش و تولید بود.تولیدی که نه تنها نیاز بروجرد و ایران و حتی علاقمندان آن سوی مرزها را شامل می‌شد. زمانی حتی اروپاییان که خود تولید کننده ورق ورشو بودند از مشتاقان ورشوی چکشی بروجرد به شمار می‌آمدند.هنرمندان مشغول به کار در این هنر با رقابتی که با یکدیگر داشتند در شکل دادن به ورق ورشو و ساختن ظروف زیبا از هم پیشی می‌گرفتند و این ابزار و ظروف امروز زینت بخش هنرکده‌ها و موزه‌ها و منازل هنرشناسان در سراسر دنیا است.آثار چکشی ورشویی که هر یک دنیایی از ظرافت و هنر را در خود نهفته دارد بیانگر فرهنگ و آداب و رسوم و طرز تفکر و خلاقیت و توانایی سازنده آن می‌باشد.درباره تاریخچه هنر صنعت ورشوسازی در ایران، نظرهای گوناگونی وجود دارد، نقل می‌کنند که در عصر قاجار تعدادی از مسگران ماهر اصفهان، بروجرد، دزفول و چند شهر دیگر جهت آموختن فن ورشوسازی به روسیه اعزام شدند.این عده پس از آموختن این هنر در بازگشت به وطن، با دایر کردن کارگاههایی، ساخت وسایل ورشویی را آغاز کردند. برخی دیگر برآنند که از قدیم ساخت وسایل ورشویی وجود داشته است، ولی تعداد آنها بسیار کم بود.بر اساس اسناد موجود استادان بروجردی قبل از آنکه از ورشو استفاده کنند با ورق زرد رنگ برنج وسایل مورد نیاز مردم آن روزگار را می‌ساختندو چون ورشو سازان برای اولین بار از ورق ورشو برای ساخت جای جوهر و دوات خطاطی استفاده می‌کردند که به آنها “دوانگر” می‌گفتند.به استناد برخی متون، کار ساخت اسباب خانه از این فلز از زمان سلجوقیان و صفویان رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج رسیده است.به هر حال یکی از پررونق‌ترین صنایع در شهر بروجرد طی سالیان متمادی تهیه اسبابی بود که از جنس ورشو ساخته می‌شد.ورشو فلزی است سفید رنگ و نقره مانند که آلیاژ آن 20 درصد نیکل، 35 درصد روی و 45 درصد مس است، به خوبی ذوب و به آسانی قالب گیری می‌شود.این فلز به صورت ورق از کشورهای آلمان و لهستان به ایران وارد و به علت جلا و درخشندگی زیاد و مقاومت طولانی در مقابل پوسیدگی به «ژرمن سیلور» مشهور شده بود.هنرمندان بروجردی با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری که با دستگاه‌های ساده و نیروی بازوی هنرمند میسر بود، آثاری فلزی از ورق‌های ورشو خلق می‌کردند و ظروف بسیاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، زیر سماوری، چای دان، قندان، استکان، گلاب پاش، آفتابه لگن، سرمه دان و وسایلی که معمولا در جهیزیه دختران جوان یافته می‌شد، می‌ساختند.از اساتید ورشو سازی بروجرد می‌توان ملا مهدی، حاج عبدالوهاب، محمد رحیم میناگر، باقر حق شناس و خاندان هنرور و رئوفیان و میناگر را نام برد .با ورود انواع کالاها و لوازم و ظروف خانگی ارزان قیمت از جنس چینی و ملامین و پیرکس این هنر و ظروف به فراموشی سپرده شده و تنها از آنها برای تزیین خانه استفاده می‌شود.دراین میان صنایع دستی نیز به عنوان بخشی از میراث کهن و فرهنگی ملت ها، نقش مهمی در معرفی تمدن و پیشینه تاریخی سرزمین دارد.اسناد و مدارک فرهنگی برجای مانده از گذشته به ویژه ابزار و ظروف بیانگیر آن است که بروجرد نیز از لحاظ تولید صنایع دستی سابقه ای دیرینه دارد.نوآوران و استادان صنایع دستی در بروجرد همواره به موازات آفرینشهای ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر شهرهای کشور از جمله اصفهان در خلق آثار شگفت انگیز گام برداشته اند.مسگری ، جاجیم بافی، گلیم بافی ، صابون پزی ، گیوه دوزی، ماشته بافی، چاقوسازی و صنایع دستی ورشو از پرآوازه‌ترین تولیدات محلی بروجرد بوده که در گذشته از رونق خاصی برخوردار بوده اند.ورشو سازی شاخص‌ترین صنایع دستی بروجرد است که با بیش از دو قرن رونق ، نام این شهرستان را در داخل و خارج کشور مطرح کرده، اما امروز آرام آرام در بوته فراموشی فرو غلطیده است.آبخوری ، سینی و فنجان ،منقل، آفتابه لگن، سرمه دان، گلاب پاش و سماور از تولیدات متنوع ورشویی هستندکه به استناد برخی متون، کار ساخت این لوازم خانه از زمان سلجوقیان و صفویان دراین منطقه رواج داشته و در زمان قاجار این هنر به اوج خود رسیده است.امروز دیگر صدای دلنشین چکش صنعتگران پر ذوق در کوچه پس کوچه‌های بازار قدیمی بروجرد به گوش نمی‌رسد و دگرگونیهای صنعتی نقش و نگار ظروف ورشو را از یاد برده است.

موزه مردم شناسی

بنای تاریخی که با نام خانه حاج آقا کمال الدین نبوی طباطبایی(خانه فرهنگ سابق دربروجرد) درفهرست آثار ملی با شماره 3766 به ثبت رسیده است و مربوط به حدود 180سال پیش است که در طول این سالها دستخوش تغییرات و مرمت‌های فراوان شده است، بنا همانند بسیاری دیگر از خانه‌های ساخته شده به سبک وسیاق خود در محدوده بافت تاریخی بروجرد متعلق به دوره قاجاریه است که در برخی قسمتها الحاقات ایجاد شده چه به صورت احداث فضاها و یا انجام مرمت هایی در سطوح متفاوت در سالهای بعد تا به امروز صورت پذیرفته است.درون گرایی و احترام به حریم خانواده از خصوصیات منحصر به فرد معماری اصیل ایرانی است که این بنا نیز یکی ازنمونه‌های بارزاین موضوع می‌باشد. برای دسترسی به فضای داخلی بنا باعبوراز دالانی به حیاط دلگشای آن می‌رسیم. گرداگرد حیاط به جز نمایی بخش اصلی به فرم طاقنما همراه با تزئینات متنوع آجرکاری و کاشی معقلی شکل گرفته است. بنا شامل سه طبقه ساختمان، حیاط اندرونی و دارای ورودی حیاط است که تمامی طبقات به صورت قرینه می‌باشد که با استفاده از عناصر پنج دری، ارسی و درب و پنجره‌های ساده از یکدیگر متمایز می‌گردند .طبقه همکف دارای دو شبستان در طرفین است که در کنار هرکدام دو فضای طویل با عرضی کم وجود داشته و در نهایت فضای شاه نشین مانند در مرکز آن شکل گرفته است.وجود این فضای شاه نشین در دوبخش به صورت اندرونی وبیرونی عینادر دو طبقه فوقانی دیگر و با اندکی تغییرات تکرار شده است.با این تفاوت که پله کانهایی در دو سمت که به راه رو و راه پله‌های داخلی منتهی می‌شود(که در قدیم به صورت چایخانه بوده است) فضاهای مرکزی شاه نشین را از اطاق جانبی متمایز می‌سازد.اطاقهای جانبی در طبقه اول دارای ارسی هایی مزین به شیشه‌های ریز رنگی است. اما زیباترین بخش این بنا ی تاریخی فضای مرکزی شاه نشین طبقه اول است که قسمتهای اندرونی و بیرونی آن نیز با ارسی هایی سه لنگه از هم جدا شده اند. و در قسمت جلویی پنج دری با شیشه‌های رنگی که در قسمت بالا طرحی از خورشید است وجود دارد.تزئینات نقاشی با طرح هایی متنوع بر روی دیواره شومینه، سقف‌های گچی وسقف قاب کاری چوبی اجرا گردیده که در قسمتی از نقاشی که بر روی شومینه یکی از اطاقها اجرا گردیده تاریخ شوال 1304 قمری دیده می‌شود که توسط استاد نعمت ا… نقاش، (نقاش معروف بروجردی) در حدود 3 سال مصور شده است.

 

تغییر کاربری خانه فرهنگ به موزه شهرداری بروجرد

با مشخص شدن شرکت مطالعات و مرمت گنبد و مینا به عنوان مجری این طرح عملیات طراحی و اجرای آن از اواخر سال 1384 آغاز گردید. عملیات‌های صورت گرفته به شرح زیر می‌باشد:حذف الحاقات و یافتن اجزا و عناصر بنا در زیر لایه‌ها (مانند طاقچه و شومینه) ، برداشتن پله کان ناهمخوان راه پله غربی واجرای دوباره آن براساس طرح اصلی نمونه دربخش شرقی بنا، انجام مطالعات ساختاری و نوع کاربری فضاهای داخلی و خارجی، متناسب نمودن فضاهای موجود جهت کاربری موزه ای، انجام رنگ آمیزی دیواها، سقف ها، درب‌ها و پنجره‌ها – اجرای کف فرش سرامیک متناسب با طرح اصیل بنای تاریخی، طراحی سیرکولاسیون (شامل طراحی مسیر بازدید کننده)، طراحی و اجرای محل و شیوه نمایش آثار، طراحی و اجرای نورپردازی و تغییر سیستم برق رسانی، نصب پرده‌های متناسب با محیط و کنترل کننده نور طبیعی، طراحی و اجرای سیستم امنیتی موزه شامل: نصب و راه اندازی سنسورهای حرکتی در مبادی فضاهای داخلی ، سنسورهای هشدار دهنده اطفاء حریق،

صنایع دستی موجود در موزه

این صنایع شامل سماورها، تنگ‌ها ، سینی ها، قوری‌ها ، قابهای استکان و لیوان ، آفتابه لگن ، منقلدان ، شیرینی خوری، میوه خوری، گلدان، چراغهای گردسوز و زنبوری و … که جنس آنها از مس و برنج و ورشو می‌باشد که تعداد زیادی از آنها به دست هنرمندان نام آور و توانای بروجرد قلمکاری شده است موجود می‌باشد.همچنین تعدادی لباس محلی ، یک چادر عروس که مربوط به دوره قاجاریه است ، چندین صندلی دست ساز ساخت بروجرد (همانطور که در بالا اشاره شد، در قدیم شهر بروجرد یکی از مراکز ساخت تخت و صندلی بوده است)، چندین عکس که مربوط به بیش از 80 سال پیش است و عکس هایی از شهر بروجرد و نحوه پوشش آنها در سال 1332 قمری ، اسناد خطی مالکیت وعقد نامه ازدواج، کفگیرهای چلنگری ، 3 درب چوبی زیبای قدیمی ، شمشیر ، ساطور ، نقشه ای از شهر بروجرد در دوره قاجاریه که توسط روسها تهیه شده است، چندین کتاب خطی وچاپی که شامل مفاتیح، رساله، 60 پاره قرآن، کتاب شعر حماسی حمله حیدری، ترجمه قرآن، چراغ‌های قدیمی صندوقچه‌ها (یخدان) سکه و زیور آلات شامل )گردنبندهای نقره و سنگی، دستبند، پابند، انگشتر، گل کیف، پیشانی بند و…) قفل‌های فولادی دست ساز قدیمی، سفال‌های و خمره‌ها که جهت ترشی، آرد و حبوبات استفاده می‌شده است و … وجود دارد.مفاخر، هنرمندان و شاعران و مجتهدین بسیاری مانند آیت ا.. بروجردی، حاج مولی اسد ا.. مجتهد بروجردی، حاج میرزا محمود بروجردی، حاج میرزا محمود طباطبایی صاحب کتاب مواهب السنیه،دکتر عبدالحسین زرین کوب ، دکتر سید جعفر شهیدی، صامت بروجردی، مهرداد اوستا، عبدالمحمد آیتی و فرزانگان دیگری که از قدیم تا به امروز در بروجرد بوده اند امید است با همکاری مسئولین بتوان آثاری از این نام آوران جمع آوری و در موزه به نمایش گذاشت .شایان به ذکر است که موزه شهرداری در عین حال تنها موزه موجود در بروجرد می‌باشد و بازدید از موزه رایگان می‌باشد . تعداد اشیاء موجود در موزه حدود900 قلم می‌باشد که کلیه اشیاء دارای شناسنامه می‌باشند.

خانه مصری

آدرس : بروجرد، خیابان صفا، کوچه میدان صفا، مجاور پارک صامتیه.خانه مصری خانه ارزشمندی است که مربوط به دوره قاجار و در شهر بروجرد قرار گرفته است این بنا دارای تزئینات آجرکاری و کاشی کاری چوبی است.خانه مصری به سبک اکثر خانه‌های قاجاری در دو طبقه ساخته شده و دارای پلانی درون گرا و حیاط مرکزی است .در نمای خارجی آن از تزئینات آجری و سفالی استفاده شده که آجر معقلی در رخ بام‌ها و تزئینات آن قابل ملاحظه است .خانه تاریخی مصری با رعایت اصول معماری خانه‌های ایرانی به دقت اجرا شده و دارای همه فضاهای لازم برای یک خانه ایرانی می‌باشد .این خانه قابلیت‌ها و ارزش‌های معماری و بصری حائز اهمیتی دارد و از نمونه‌های قابل توجّه معماری دوران قاجار در شهر بروجرد محسوب می‌شوداین اثر در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۸۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه حاج افتخارالاسلام

این خانه متعلق به یکی از روحانیون برجسته شهر و از خانواده سادات طباطبایی بروجرد به نام حاج افتخارالاسلام نبوی طباطبایی بوده است.خانه در کوچه معروف به حاج افتخار از محله صوفیان واقع شده که در زمان خود یکی از بزرگترین خانه‌های مسکونی شهر بوده و در حال حاضر از زیباترین منازل مسکونی قدیم در شهر بروجرد است.بخش بیرونی این اثر تاریخی سالها پیش تجدید بنا شد و قسمت اندرون و خلوت شامل فضاهای تعریف شده ای نظیر حیاط اصلی، تالار هفت دری، پس تالار، شبستان زمستانی، آب انبار، حمام اختصاصی ، مطبخ و … است که به طرز ماهرانه ارتباط بین فضاهای آن برقرار شده است.این خانه تاریخی با تزئینات زیبایی نظیر آجر، کاشی، نقاشی روی چوب تزئین شده است.این بنای تاریخی در حدود اوایل قاجاریه ساخته شده و مشتمل بر یک ورودی با سردری بزرگ و زیبا ست، در دو لنگه چوبی بر آن نصب شده است که پس از عبور از فضای هشتی بر حیاط خانه وارد می‌شود.حیاط خانه از سه جهت با فضاهای معماری و از سمت غرب با دیوار بزرگ و قطور محصور است که با طاقنماهای نیم دایره کوچک و بزرگ و تزیینات زیبای آجر کاری و کاشی معرق نما سازی شده است.حیاط خانه ازسه جهت با فضاهای معماری و از سمت غرب با دیوار بزرگ وقطور محصور است که با طاقنماهای نیم دایره کوچک و بزرگ و تزیینات زیبای آجر کاری و کاشی معرق نما سازی شده است.ساختمان اصلی عمارت در سمت شمال حیاط قرار دارد این بخش در دو طبقه ساخته شده که در نمای بیرونی با دو پلکان قرینه به سه قسمت تقسیم شده است.طبقه زیرین بنا دو اتاق بزرگ سه دری قرینه درطرفین پلکان با پوشش سقف طاق آهنگ ،دواتاق کوچک در زیر پله ویک تالار پنج دری در قسمت میانی می‌باشد. این تالار در داخل از یک تالار در جلو یک پس تالار پشت آن تشکیل شده است.را ه ورود به طبقه بالا از دو پله کان آجری قرینه است که نمای فوقانی آنها باکاشی‌های زیبای معرق و خشتی مزین گردیده است. طبقه بالا نیز همانند پایین دو اتاق قرینه در طرفین ورودی دارند و اروسی سه دری مشرف به حیاط بر آن است.دواتاق کوچک دیگر در روبروی پله کان ورودی قرار دارد و در قسمت میانی اروسی هفت دری بزرگی نصب شده که در پشت آن تالار و پس تالار بزرگی قرار دارد، بر بدنه دیوارو و بر قابندی‌های زیر سقف آن نقاشی‌های دیواری متنوعه و زیبایی نقش بسته است .سراسر سمت شرقی حیاط با اتاقها و فضاهایی متنوع معماری پوشیده است و حمامی زیبایی در انتهای جنوب شرقی آن قرار دارد حمام همامند تمامی حمام‌های سنتی شامل بخش‌های مختلف سربینه، گرمینه می‌باشد.این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۷۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بقعه زواریون یا آرامگاه برکیارق

بقعه زواریون یا آرامگاه برکیارق ( دوره سلجوقبان)در پنج کیلومتری شمال شهر بروجرد و بر فراز تپه های مشرف بر شهر، بنای قابل توجهی قرار دارد که به نام زواریون (زواریجان یا زوارگان) مشهور است . این بنای آجری دارای گنبدی کوچک حجره های مختلف و یک ضریح است و قبرستان کوچکی در کنار آن قرار دارد و روستایی نیز به همین نام در نزدیکی آن است.

رود سزار

در شمالي ترين قسمت حوزة دز جريان داردواز سه شاخة ماربره ،تيره وسبزه تشكيل يافته است.رودخانه ماربره از بهم پيوستن آبراهه هاي متعدد واز جمله رودخانه ازنا در منطقة اليگودرز تشكيل شده ودر جهت غرب به طرف شهر دورود جريان مي يابد.رودخانه تيره نيز از شاخه هاي فرعي گله رود ،سيلاخور،آبسرده وبياتون تشكيل شده وسرچشمة آن از دامنه هاي مشرف به شرق زاگرس در جنوب منطقه بروجرد مي باشد كه در جهت شرق به سمت دورود جريان يافته ودر اين محل دو رودخانه بهم مي پيوندند.رودخانه سبزه هم از دامنه هاي جنوبي وغربي اشترانكوه سرچشمه گرفته ودر 20 كيلومتري جنوب دورود به آنها متصل ومجموع آنها رود سزار ناميده مي شود .در حدود 25 كيلومتري جنوب غربي اين محل رود واسك وبه فاصلة كمي ،رود زار از ساحل چپ به رود سزار پيوسته وباز در جهت جنوب غربي جريان مي يابد.رودخانه كوچك سرخاب نيز با سرچشمة ارتفاعات جنوب خرم آباد از ساحل راست به سزار متصل مي شود .رودخانه سزار پس از دريافت جريان شاخة سرخاب به سمت جنوب و جنوب شرقي پيچيده وبه رودخانة بختياري ملحق مي شود.

پارک فدک

مجموعه تفریحی بوستان فدک یک پارک شهری در حاشیه شهر بروجرد است. این پارک در جنوب غربی شهر و در انتهای خیابان فاطمی و ابتدای جاده گلدشت قرار گرفته و مشرف به تپه تفریحی چغا می باشد. بوستان فدک بزرگترین پارک شهری در بروجرد است. بوستان فدک در چند فاز متعدد ساخته شده و فازهای سوم و چهارم آن در دست احداث است. در این بوستان سه دریاچه متصل به یکدیگر احداث شده است که از آب رود گلرود تغذیه می شوند. دریاچه پارک فدک بزرگترین دریاچه مصنوعی در غرب ایران است .بخش ها و امکانات مجموعه فدک شامل:باغ پرندگان بروجرد، دریاچه های شماره یک و دو و سه، امکانات قایقرانی، شهربازی کودکان،پیست دوچرخه سواری، پیست اتومبیل رانی کودکان، آلاچیقباغ فدک یکی از تفرجگاه های بروجرد است که طی چند سال اخیر شهرت زیادی بین مسافران کسب کرده است، مجموعه ای که با دریاچه های مصنوعی و باغ پرندگانش شناخته می شود.شهر بروجرد در شمالی ترین قسمت دشت سیلاخور استقرار یافته است. این دشت به جهت موقعیت آب و خاک مناسب و حاصلخیز از مراکز تمدنی مهم در گذشته محسوب می شده که وجود تپه های باستانی با قدمت هفت تا هشت هزارساله و مربوط به دوره های مختلف تاریخی دلیل این مدعاست.دریاچه فدک را به نوعی می توان بزرگترین دریاچه مصنوعی غرب کشور نامید و “تپه چغا” نیز یکی از تفرجگاههای بروجرد است که این مکان به خوبی از ورودی‌های شهر دیده می‌شود.این مکان نیز که در شمال بروجرد قرار دارد مشرف به تمامی شهر بروجرد بوده و اغلب مسافران و گردشگران از این نقطه تمامی زیبایی و قابلیتهای این شهر را می‌توانند مشاهده کنند.طی سالهای گذشته این مکان به تفرجگاهی دلنشین برای مسافران تبدیل شده و افراد از نشستن در کنار دریاچه مصنوعی و آلاچیق‌های این مکان لذت می برند.در این مکان نیز تندیسهای زیبایی از حیات وحش و شخصیتهای اسطوره‌ای مانند “آرش کمانگیر” و انواع وسایل بازی وجود دارد که دیدن هر یک از آنها و استفاده از آن برای مسافران لذت بخش خواهد بود.باغ فدک در این مجموعه با وجود سه دریاچه بزرگ در این باغ و قایقرانی دراین مکان برای خانواده‌های مسافر به ویژه جوانان بسیار دل انگیز است.دراین مکان وجود سه دریاچه بزرگ قایقرانی برای مسافران و خانواده ها وجوانان بسیار دل انگیز است.در این مکان نیز پیست دوچرخه سواری، اتومبیلرانی کودکان، جاده سلامت و آلاچیق های برای استقرار مسافران وجود دارد.در بخشی از این پارک باغ پرندگان نیز وجود دارد که درآن نزدیک به 100 گونه جانوری نادر نگهداری می شود.باغ پرندگان مجموعه فدک انواع قرقاول، طوطی، فنج، قناری، کبک، مرغ و خروس، طاووس، مرغ مینا، پرندگان شکاری و پرندگان آبزی است. همچنین بلبل خرمایی، یاکریم معمولی و چینی(الماسی)، بوقلمون، شتر مرغ آفریقایی در این پارک وجود دارد.در این باغ علاوه بر پرندگان مختلف جانورانی مانند میمون، سنجاب، خرگوش، آهو و اسب نگهداری می شود.ا‌غ‍ل‍ب‌ ‌ای‍ن‌ ج‍‍ان‍ور‌ان‌ ‌از ک‍ش‍ور‌ه‍‍ای‍‍ی‌ ب‍‍ا ‌آب‌ و ‌ه‍و‌ا‌ی‌ مختلف مانند بلژیک، هندوستان، سنگال، لهستان، اندونزی و آمریکا خریداری شده است.پارک پرندگان شهرستان بروجرد به عنوان اولین پارک پرندگان لرستان با الگو گرفتن از پارک‌های پرندگان کشور از جمله پارک پرندگان شهر اصفهان اجرایی شد که امروز به یکی از پربازدیدترین پارک های پرندگان غرب کشور تبدیل شده است.آدرس: بروجرد، خیابان کوه نور.

 

 

بازار بزرگ بروجرد

بازار بزرگ بروجرد که ساکنان محلی به آن راسا به معنی راسته بازار می گویند، عمده‌ترین مرکز تجارت سنتی شهر بروجرد است که مورد استفاده شهرنشینان و روستائیان شهرستان بروجرد و نیز دیگر مناطق اطراف قرار می گیرد. این بازار همچنین نقش عمده ای در تجارت منطقه ای در استانهای لرستان، مرکزی و همدان دارد. عشایر لر و بختیاری در فصلهای بهار و تابستان برای تامین مایحتاج خود روزهای متمادی را در این بازار می گذرانند.تاریخ دقیق بازار بروجرد مشخص نیست اما ساختار فعلی بازار بروجرد در دوره قاجاریه طرحریزی و ساخته شده است. حسام السلطنه شاهزاده قاجاری مقر حکومت ولایت خوزستان و لرستان را در بروجرد قرار داد و بناهای زیادی در آن ساخت که راسته بازار بروجرد از آن جمله است.این بازار به مرور بافت تاریخی خود را از دست داده و امروزه علاوه بر مشاغل جدید، مغازه‌ها و پاساژهای متعددی در آن ساخته شده که عاری از هنر معماری هستند.سابقه بازار بزرگ و قدیمی بروجرد احتمالاً به اولین دوره های شکل گیری شهر بر می گردد. بخش اعظمی از راستای اصلی سر پوشیده آن در دهه های 20 و 30 به علت های مختلف از جمله احداث خیابان، آتش سوزی و همچنین متعاقب آن در دوران جنگ ایران و عراق بر اثر بمباران از بین رفته است و بجز چند راسته فرعی و حدود 6 سرای تجاری مابقی نوساز هستند. با این وجود بازار به همان شکل سابق و حرف و پیشه های مختلف کارکرد خود را حفظ نموده است.بازار بروجرد مشتمل بر راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبی مانند حمام و مسجد است. راسته بازارها عمدتاً به مشاغل خاص اختصاص دارند و با همان نام شناخته می شوند مانند بازار مسگرها، بازار علافها، بازار زرگرها و بازار چلنگرها.کاروانسراها در دوران قاجار و پهلوی ساخته شده‌اند و عمدتاً با ورودیهای متعدد به راسته بازارها و دیگر سراهای مجاور متصل می شوند. برخی از این کاروانسراها به لحاظ معماری ارزشمند هستند از جمله کاروانسرای حافظیه.از جمله این سراهای قدیمی می توان به سرای حافظی، سرای قیصریه، سرای وحدتی و سرای نیک نژاد اشاره کرد.سرای حافظی در کنار راسته اصلی بازار قدیم بروجرد واقع شده و از ساخته های دوره قاجاریه می باشد. بنا دارای سه در ورودی در شرق،غرب و جنوب می‌باشد که به صورت دو طبقه ساخته شده و دارای حیاط مرکزی،انبار و محل بارانداز می‌باشد.دکانهای طبقه اول همه به صورت طاق تویزه و یا طاق آهنگ هستند و فضاهای طبقه دوم که از طریق چند راه پله در دالانهای ورودی امکان پذیر است یا تیرهای چوبی و به صورت سقف مسطح است که از یک ایوان با ستونهای چوبی در جلو و مشرف بر حیاط و دکانهای در پشت آن می باشد.علیرغم تغییرات شدید در سبک زندگی مردم، هنوز ردپای بسیاری از مشاغل سنتی در بازار بروجرد دیده می‌شود و عده ای به تولید محصولات سنتی مانند گیوه و جوراب، نخ و ریسمان، ظروف مسی و پارچه‌های سنتی مشغولند. محصولات تولیدی اینان بیشتر به مصرف روستائیان و عشایر کوچرو می رسد.آدرس: بروجرد، خیابان تختی.

تنگه کپرگه

تنگه گپرگه در استان لرستان و در شهرستان بروجرد واقع شده است. تنگه زیبای گپرگه واقع در شمال غربی شهر بروجرد و انتهای جادهٔ گلدشت است.بعد از گذراندن روستاهای شیخ میری، گپرگه ۱، گپرگه ۲، گپرگه ۳ شروع شده و تا روستای ونایی ادامه دارد. این تنگه دارای یک رودخانهٔ دایمی با پیچ و خم فراوان است که فقط پیاده و یا با دوچرخه می‌توان از آن عبور کرد.هر دو طرف رودخانه پاکوب دارد. این تنگ از آخرین روستای گپرکه شروع و در منطقه ونایی به پایان میرسد.برای گذر از تنگه گپرگه تنها می‌توان پیاده و از میان آب عبور کرد. پس از پیمایش تنگ میتوانید به روستایی ونایی رفته و یا همان مسیر تنگ را بازگردید.این تنگ یکی از بهترین و زیباترین مسیرهای کوهپیمایی برای کوهنوردان بروجردی است و دارای دو چشمه آبگرم، پل سنگی و غاری به نام غار مخفی و طاقچه است. روستاهای شیخمیری، گپرگه و ونایی در این منطقه دارای مردمی مهربان و مهمان نواز و دوستدار کوهنوردان هستند.

 گردشگاه چغا سرخه

تپه تفریحی چغا که به بام بروجرد معروف است، از مهمترین مکان‌های تفریحی بروجرد محسوب می‎شود.امکانات رفاهی و تفریحی که در این تپه ساخته شده باعث می‎شود تا هر کسی که به بروجرد سفر می‌کند از این مکان دیدن کرده و از لذت ببرد، نمای زیبای شهر بر روی این تپه بسیار زیباست و مکان دلنشینی برای گذراندن اوقات فراغت است.تپه چغا یکی از تفرجگاه‌های بروجرد به خوبی از ورودی‌های شهر دیده می‌شود با گذر از پله‎ها یا جاده کشیده شده درسینه‌کش تپه چغا وجود تندیس‎های زیبایی از حیات وحش و شخصیت‎های اسطوره‌ای مانند “آرش کمانگیر” و انواع وسایل بازی، آلاچیق‌ها، دریاچه مصنوعی، هتل چند ستاره و گلزار شهدای گمنام خودنمایی می‌کند.این مکان نیز که در غرب بروجرد قرار دارد مشرف به تمامی شهر بوده و اغلب مسافران و گردشگران از این نقطه تمامی زیبایی و قابلیت‎های این شهر را می‌توانند مشاهده کنند.از یک طرف گستردگی و وسعت شهر و از طرف دیگر مناطق سرسبز و تفریحی و از سمت دیگر منظره زیبای باغ فدک چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.باغ فدک که در دامنه بپه چغا قرارگرفته نیز یکی دیگر از تفرجگاه‌های بروجرد بوده که طی چند سال اخیر شهرت زیادی بین مسافران داشته وجود سه دریاچه بزرگ در این باغ و قایقرانی دراین مکان برای خانواده‌های مسافر به ویژه جوانان بسیار دل‌انگیز است.در این مکان نیز پیست دوچرخه‌سواری، اتومبیل‎رانی کودکان، جاده راه سلامت، آلاچیق‎هایی برای استقرار مسافران وجود دارد. در بخشی از این پارک باغ پرندگان نیز وجود دارد که درآن 78 گونه جانوری نادر نگهداری می‌شود.پرندگان این باغ شامل انواع قرقاول، طوطی، فنج، قناری، کبک، مرغ و خروس، طاووس، مرغ مینا، پرندگان شکاری، پرندگان آبزی است.همچنین بلبل خرمائی، یاکریم معمولی و چینی(الماسی)، بوقلمون، شتر مرغ آفریقایی وجود دارد.در این باغ علاوه بر پرندگان مختلف جانورانی مانند سگ، میمون، سنجاب، خرگوش، آهو و اسب نگهداری می‌شود.ا‌غ‍ل‍ب‌ ‌ای‍ن‌ ج‍‍ان‍ور‌ان‌ ‌از ک‍ش‍ور‌ه‍‍ای‍‍ی‌ ب‍‍ا ‌آب‌ و ‌ه‍و‌ا‌ی‌ مختلف مانند بلژیک، هندوستان، سنگال، لهستان، اندونزی و آمریکا خریداری شده است.پارک پرندگان شهرستان بروجرد به عنوان اولین پارک پرندگان لرستان با الگو گرفتن از پارک‌های پرندگان کشور از جمله پارک پرندگان شهر اصفهان آغاز شد که امروز به یکی از پربازدیدترین پارک‎های پرندگان غرب کشور تبدیل شده است.تپه چغا منبعی است غنی متشکل از سنگهای آتشفشانی، گیاهان کمیاب وحشی و همچنین یکی از جاهای تفریح و تفرج برای شهروندان بروجردی بوده‌است.چغا سرخه در اصطلاح عامیانه و گویش بروجردی با عنوان چوقا سرخر شناخته می شده است که امروزه بیشتر به صورت مختصر و با نام چوغا از آن یاد می شود. در باره علت نامگذاری آن دو روایت محلی وجود دارد:اول- به دلیل قرارگیری در ناحیه ای هموار و منفرد بودن چغا، این تپه کاملا متمایز و ناهمگون با زمین های اطراف خود است به همین دلیل در فرهنگ محلی به اصطلاح مثل سر خر (مزاحم) از آن یاد می شود.دوم – بروجردی ها عقیده دارند که روزگاری سیل مهیبی در منطقه سرازیر شده و تنها اثر بیرون مانده از آب، همین تپه چوغا بوده است که به صورت کاملا منفردی در منطقه آب گرفته اطراف قابل تشخیص بوده است.طی سالیان اخیر با گسترش جامعه شهر نشین و نیاز به ایجاد فضاهای تفریحی برای این قشر ، شهرداری بروجرد دست به توسعه و فضا سازی در این تپه با هماهنگی ارگان های ذیربط نمود و با احداث دریاچه مصنوعی و هتل چهار ستاره زاگرس و ایجاد فضای سبز در سرتا سر این تپه محیط دل نشینی را برای تفریح مردم شهرستان و مسافران و گردشگران ایجاد نمود.آدرس: بروجرد، میدان سیمرغ.

 

گردشگاه گل دشت

گلدشت از مناطق درختی و سرسبز بروجرد و از جمله تفرجگاههای این شهرستان است که اغلب مسافران و گردشگران با نام و ویژگیهای طبیعی این مکان به خوبی آشنایی دارند.دسترسی به گلدشت از طریق جاده آسفالته به طول 12 کیلومتر از غرب شهر بروجرد امکانپذیر است.گلدشت یک دره و جلگه وسیع در دامنه کوههای سر به فلک کشیده زاگرس است که محدوده این منطقه از غرب تپه چغای بروجرد آغاز و تا کپرگه ادامه دارد.گلدشت از مناطقی است که در شمال غربی بروجرد واقع شده که به صورت یک تنگه از روستای کپرکه آغاز شده و تا تپه چغا ادامه دارد.سر تا سر مسیر جاده گلدشت، مملو از درختان سیب، آلبالو و گیلاس است که بوی تازگی و عطر آن‌ها پیچیده و بهترین منطقه خوش آب و هوای بروجرد محسوب می‎شود.وجود رودخانه‎های فراوان در گلدشت نیز سبب رونق کشاورزی شده که در انتهای باغ‎های گلدشت، رودخانه پر آب گلرود وجود دارد.گلدشت مشتمل بر چندین روستا است که روستاهای فیال، شیخ میری، قلعه و کپرگه بخشهای مهم آن هستند.این دره آبرفتی حاوی چشمه‌ها و سرابهای گوناگون است که آب آن ناشی از ذوب برفهای قلل کوه گرین باعث روان شدن رودخانه ای دائمی در این ناحیه شده و به تبع کشاورزی و باغداری در این ناحیه سر سبز از رونق زیادی برخوردار شده است.گلدشت ناحیه ییلاقی شهروندان بروجردی به حساب می‌آید و ویلاهای زیبایی در گوشه و کنار آن دیده می‌شود و همچنین روستائیان خونگرم و امکانات تفریحی فراوان باعث شده تا این ناحیه به خصوص در ایام تعطیل شاهد حضور جمعیت زیادی از مردم بروجرد و مسافران و گردشگران باشد.شهر بروجرد با احتساب باغهای اطراف، دارای شش و نیم میلیون متر مربع فضای سبز است که سه میلیون متر مربع آن را باغهای حاشیه شهر تشکیل می‌دهند. سرانه فضای سبز در این شهر ۴٫۱۶ متر مربع است.در بروجرد بیش از یکصد پارک شهری و محله‌ای وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: پارک بانوان بروجرد، بوستان فدک و باغ پرندگان بروجرد، بوستان سماور (شهید بهشتی)، پارک مادر، پارک جنگلی شهید بهشتی به مساحت ۶۰ هکتار در شمال شهر بروجرد، پارک بهار، پارک معلم، پارک صفا (صامتیه)، پارک وحدت، پارک سعدی، پارک امام رضا (ع)، پارک ایثار، پارک اندیشه در جنوب شهرک اندیشه.

 

صنایع دستی

از جمله صنایع دستی بروجرد قالیبافی و قالیچه بافی است و ورشوسازی آن معروف است.

موزه‌ها

در خیابان صفا جنب کوچه هلال احمر، و جنب اداره میراث فرهنگی و گردشگری موزه شهری با اشیاء و وسایل قدیمی تنها موزه شهری بروجرد است.

غذاهای محلی

آش ورکوآز،آش بنسور، آش ماسوآ، آش ترخینه، آش سیب، آش بادنجان، آش خیارشنگ(خیار چنبر)،آش آبغوره، آش آلو، گله ریزه و آش عدس از جمله غذاهایی هستند که منحصراً در بروجرد طبخ می‌گردند وگوشت آو (اشکنه بروجردی)، حلیم بروجردی، دلمه برگ مو بروجرد، شامی کباب بروجردی ، خورشت قیمه بروجردی علی‌رغم تشابه از نظر اسم، دارای تفاوتهای بسیاری از نظر دستورپخت و مواد اولیه با هم نامان خود می‌باشند.

 

گردآوری و بازنشر:گروه بازرگانی آرین

منبع:ویکی پدیا

بیشتر