بیجار (به کردی: Bîcar)، یکی از شهرهای استان کردستان، مرکز شهرستان بیجار و از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است. بیجار در گذشته مرکز ولایت گروس بوده است.این شهر با ۱٬۹۴۰ متر ارتفاع از سطح دریا، از مرتفع‌ترین شهرهای ایران به حساب می‌آید، شهر بیجار از لحاظ ارتفاع ۷۷۰ متر از تهران و ۴۲۵ متر از سنندج بلندتر است.فاصله شهر بیجار تا سنندج مرکز استان کردستان ۱۴۲ و تا شهر تهران ۴۷۲ کیلومتر می‌باشد.شهر بیجار از شمال غربی به کوه نقاره کوب (به کردی: نه‌قاره کووت) با ارتفاع ۲٬۲۱۰ متر و از مغرب به کوه نِسار با ارتفاع ۲٬۳۵۰ متر و از جنوب غربی به کوه بادامستان محدود می‌شود.بیجار منطقه‌ای کوهستانی است، با آب و هوایی سرد و خشک.جمعیت این شهر بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۷٬۹۲۶ نفر می‌باشد.اهالی شهر بیجار به زبان کردی سورانی با لهجهٔ گروسی (به کردی: گه‌ڕووسی) سخن می‌گویند،همچنین در منطقه بیجار گروس به گویش‌های کلهری و گورانی نیز تکلم می‌کنند.مردم این شهر پیرو دین اسلام (تشیع و تسنن) هستند.شهرستان بیجار از شمال شرقی با استان زنجان، از شمال غربی با استان آذربایجان غربی، از شرق با استان همدان، از غرب با شهرستان‌های دیواندره و سنندج، و از جنوب با شهرستان قروه همسایه است.

جغرافیای طبیعی و انسانی

بیجار منطقه‌ای است کوهستانی در امتداد سلسله جبال غربی ایران و یک سوم اراضی آن تقریباً کوهستانی است. نوع زمین و ساختمان آن مرکب از سنگ‌هایی رسوبی به‌ویژه ترکیبات رسی و آهکی و شنی مخلوط می‌باشد که مربوط به دگرگونی‌های دوران سوم زمین‌شناسی است. این شهر در طول ۴۷ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی گرینویچ و عرض شمالی ۳۵ دجه و ۵۲ دقیقه استوا واقع شده است. ارتفاع بیجار از سطح دریا ۱٬۹۴۰ متر می‌باشد، شهر بیجار ۷۷۰ متر از تهران و ۴۲۵ متر از سنندج بلندتر است واز لحاظ ارتفاع بعد از شهرکرد دومین شهر بلند ایران به حساب می‌آید. بیجار دارای آب و هوای سرد و خشک است.

کوه‌های بیجار

بیجار منطقه‌ای است کوهستانی در امتداد سلسله جبال غربی ایران و یک سوم اراضی آن تقریباً کوهستانی است. نوع زمین و ساختمان آن مرکب از سنگ‌هایی رسوبی مخصوصاً ترکیبات رسی و آهکی و شنی مخلوط می‌باشد که مربوط به دگرگونی‌های دوران سوم زمین‌شناسی است.کوه‌های شمالی بیجار بیشتر خاکی است واز شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده‌اند و خط‌الراس آن حد طبیعی بین شهرستان بیجار با شهرستان‌های تکاب و ماه‌نشان می‌باشد. بلندترین قله‌های این رشته کوه‌ها عبارتند از امامزاده ایوب انصار، زرنیخ، و شاه‌نشین.کوه‌های جنوب بیجار خط‌الراس آنها حد طبیعی بین شهرستان بیجار و شهرستان قروه می‌باشد؛ و بلندترین قلهٔ آن زیره با ارتفاع ۲٬۶۴۲ متر است.کوه‌های مرکزی بیجار تقریباً موازی با کوه‌های شمالی کشیده شده است و از نزدیکی شهر بیجار و پیرتاج گذشته و به کوه‌های فرقان متصل می‌گردد. بلندترین قله‌های آن شامل سرقیصه، نقاره کوب، پنجه‌علی، تماشا، حمزه عرب و چنگ الماس می‌شود.

منطقه حفاظت‌شده بیجار

منطقه حفاظت‌شده بیجار در استان کردستان و در موقعیت N۳۶۰۰ تا N۳۶۱۲ عرض شمالی و E۴۷۲۵ تا E۴۷۵۳ طول شرقی واقع شده است. مساحت آن ۳۱٬۶۱۲ هکتار می‌باشد.این منطقه مهمترین زیستگاه طبیعی استان است که با وسعتی معادل ۲۳٬۰۰۰ هکتار در شمال شرقی استان قرار گرفته است این منطقه از شمال به روستای حسن چاروق، حسن‌آباد یاسوکند و رودخانه قم‌چقای، از غرب به جاده آسفالته در دامنه‌های غربی کوه سلیم و از طرف جنوب به جاده کمر زرد و امتداد رودخانه قزل‌اوزن و از طرف مشرق به جاده قدیمی زنجان محدود می‌گردد. این منطقه به دلیل قرار گرفتن در میان سلسله ارتفاعات و تحت تأثیر جریان‌های رطوبتی، از ریزش‌های جوی نسبتاً کافی برخوردار بوده و تعداد زیادی چشمه دائمی و فصلی در آن دیده می‌شود و از لحاظ حیات وحش غنی بوده و توده‌های مختلف پستانداران و پرندگان، خزندگان، و انواع ماهی در این منطقه وجود دارد که از آن جمله می‌توان به قوچ و میش ارمنی، آهو، خرس قهوه‌ای، گراز، گربه وحشی، خرگوش و انواع پرندگان مانند حواصیل خاکستری، کبک، چکاوک و جانداران آبی مانند سگ آبی، عروس ماهی، سیاه ماهی و سس ماهی اشاره نمود.

آب و هوا

این منطقه دارای آب و هوایی نیمه خشک است. به علت ارتفاع زیاد منطقه نسبت به سایر مناطق استان، اختلاف درجه حرارت سردترین روز سال با گرم‌ترین روز سال به ۷۹ درجه سانتی گراد می‌رسد. حداقل دما در منطقه مربوط به بهمن ماه با ۳۸ درجه سانتی گراد زیر صفر و حداکثر آن مربوط به ماه‌های تیر و مرداد با ۴۱ درجه سانتی گراد بالای صفر بوده است. متوسط بارش سالیانه منطقه ۹/۴۳۹ میلی‌متر است. طول مدت ماه‌های خشک منطقه به ۴ ماه می‌رسد و تعداد روزهای یخبندان منطقه ۱۰۷ روز می‌باشد.

جمعیت

طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰: جمعیت شهرستان بیجار برابر با ۹۳٬۷۱۴ نفر، ۴۶۶۱۳ مرد و ۴۷۱۰۱ نفر زن می‌باشد که ۲۶۱۲۷ خانوار را شامل می‌شود جمعیت نقاط شهری: ۵۲٬۲۸۳ نفر، ۲۶۰۲۳ مرد و ۲۶۲۶۰ زن، ۱۴۹۷۰ خانوار می‌باشد. جمعیت نقاط روستایی: ۴۱۴۳۱ نفر، ۲۰۵۹۰ مرد و ۲۰۸۴۱ زن، ۱۱۱۵۷ خانوار می‌باشد. آمار مهاجرت مردم این شهر بسیار بالاست، دلایل عمده‌ای همچون بیکاری و کمبود امکانات مسبب این امر هستند.

زبان

اهالی شهر بیجار به زبان کردی سورانی با لهجهٔ گروسی (به کردی: گه‌ڕووسی) سخن می‌گویند، همچنین در منطقه بیجار گروس به گویش‌های کلهری و گورانی نیز تکلم می‌کنند..گروسی (به کردی: گه‌ڕووسی) یکی از لهجه‌های کردی است. این زبان بیشتر در مناطق بیجار گروس و قروه تکلم می‌شود. کردی گروسی رابط بین کردی سورانی با کلهری است چنان‌که گویش و کاربرد لغات کمتر کلهری بوده ولی لهجهٔ سخن گفتن همانند کردی سورانی (سنندجی) می‌باشد. البته کلماتی رانیز از کردی کرمانجی (شکاکی) به قرض گرفته است.

دین و مذهب

مردم این شهر پیرو دین اسلام (تشیع و تسنن) هستند. اکثریت مردم شهرستان بیجار شیعه هستند.در چند دهه گذشته یهودیان نیز در شهر زندگی می‌کردند که مهاجرت کرده‌اند.

غذاها و خوراک‌های محلی

 ترشی هفت بیجار ، خوراک گوشت برَخیله ، آش تُرش ، حلوای پُرشِکَه و گژنیز ، خورش گیلاخه ، خورش کنگر ، قیماغ ، آش شَلَم (آش شلغم) ، خوراک غازیاغی (نوعی تَره) ، آش دوغ (به کردی: ئاشدو) ، آش پُرشکَه ، کالویج (کله‌جوش) ، تنویر پِلاوی ، سوپ غازیاغی (قازیاغَه) ، حلوا سوهانی ، نان چای (نوعی نان محلی) ، گِردَه (نوعی نان محلی) ، پَپکَه چَورَه (نوعی نان محلی) ، شکوفَهٔ خا (نان پنجره‌ای محلی) ، کَفلَمَه (مخصوص زنان زائو) ، برساق (نان روغنی) ،

صنایع دستی

قالی بیجار

بیجار بعنوان یکی از متقدمین صنعت فرش بافی در ایران به حساب می‌آید، مناطق قالی بافی در گذشته و حال شامل شهر بیجار و روستاهای اطرافش است.تعداد زیادی از قالی‌های قدیمی کردستان که هم‌اینک در موزه‌های بزرگ فرش در داخل و خارج کشور نگهداری می‌گردند از قالی‌های بافت بیجار هستند. قالیبافی در این شهر دارای سابقه دیرینه‌ای است و قدمت بافت قالی‌های تاریخ دار بیجار (موجود در خارج از کشور) به سال ۱۲۶۶ (ه. ق) بازمی‌گردد. ویژگی شاخص قالی بیجار، ساختار متراکم این قالی هاست. بافت آنها به گونه‌ایست که نمی‌توان آن‌ها را تا کرد. در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش‌ها را «لول» می‌نامیدند. این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش‌های بیجار است. برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می‌کنند. این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می‌شود. با کوبیده شدن گره‌ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم‌تر می‌شود. نقش فرش‌های این منطقه بیشتر شامل طرح‌های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم‌تر و نقش مایه‌هایی طبیعی‌تری است. در این طرح‌ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش‌هایی که تحت تأثیر مدل‌های روستایی و قبیله‌ای است، دیده می‌شوند. این قالیچه‌ها که از جذابیت و گیرایی خاص برخوردارند، بافتی ظریف دارند و اصالت و سادگی در طرح و رنگ آنها مشهود است.

جاذبه های گردشگری

پل گل قشلاق

پل گل قشلاق مربوط به اواخر دوره ایلخانی -اوائل دوره صفوی است و در شهرستان بیجار، بخش کرانی، روستای گل قشلاق واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ فروردین ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۰۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل قجور

این پل كه روی رودخانه “قزل اوزن” نزدیك روستای “قجور” از شهرستان بیجار و در مسیر جاده زنجان – بیجار واقع شده، در 50 كیلومتری شهر بیجار قرار دارد. طول پل با احتساب دو انتهای آن 104 و حداكثر ارتفاع آن 12 و طول گذرگاه آن 6.5 متر است. این پل دارای چهار دهانه ی نسبتاً بزرگ با قوس های جناغی است و با استفاده از سنگ و ملات ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) و آجر و گچ ساخته شده است. پل قجور دارای چشمه های كوچك تری در دو طبقه است و در ساخت پایه های آن سنگ های حجاری شده به كار رفته است. در سال های اخیر، بر اثر شدت جریان آب رودخانه، همه چشمه های این پل به جز یكی خراب شده است. با توجه به نوع معماری آن احتمالاً مربوط به دوره ایلخانی است.

قلعه صلوات آباد

روستای صلوات ‏آباد از توابع بخش مرکزی شهرستان بیجار در استان کردستان، با مختصات جغرافیایی 47 درجه و 32 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی، در 19 کیلومتری شمال غربی شهر بیجار واقع شده است. جاذبه‏ های تاریخی این روستا نیز جالب توجه است. از آن جمله، قلعة قدیمی صلوات‏آباد، با برج و باروی مستحکم خشتی و گلی با اروسی‏های داخل قلعه، خانة قدیمی با گچ‏بری‏ها، تزیینات داخلی و اروسی‏های بسیار زیبا همراه با نوع ترکیب فضاها، پستو، سه دری‏ها و پنج دری‏ها، از قابلیت‏های تاریخی روستاست. قلعه صلوات آباد همچنان استوار و پا بر جاست از آثار تاریخی بیجار گروس که مربوط به دوران صفویه است می‌توان به قلعه تاریخی و باستانی صلوات آباد اشاره کرد که به دور روستای صلوات آباد کشیده شده است. پایه‌های دیوار این قلعه مستحکم از سنگ و مابقی قسمت‌ها از خشت و گل ساخته شده است و هنر و ارزش این اثر تاریخی دوران صفویه بیجار گروس را در معرض دید گردشگران به نمایش گذاشته است. قلعه صلوات آباد دارای 9 برج و بارو و یک ورودی که در سمت غربی قلعه قرار دارد، است و هم اکنون نیز بیشتر قسمت‌های آن همچنان استوار و پا برجا هستند.

روستای خسروآباد

موقعیت و تاریخچه : روستای خسروآباد، از توابع بخش چنگ الماس (جنگلناس) شهرستان بیجار در استان کردستان، با مختصات جغرافیایی 47 درجه و 37 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی، در 45 کیلومتری بیجار و 135 کیلومتری مرکز استان (سنندج) واقع شده است. این روستا از شمال به کوه قازیله، از شمال غرب به کوه دو کوهه و از جنوب به کوه هزار لیلی محدود می‏شود. ارتفاع روستای خسروآباد گروس از سطح دریا 1840 متر است و اقلیمی سرد و خشک دارد؛ آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و در زمستان سرد و خشک می‏باشد. رودخانة پرآبی نیز از جنوب آبادی می‏گذرد. تاریخ بنای روستای خسروآباد به اواخر دورة زندیه و اوایل دورة قاجاریه مربوط می‏شود. اما وجه تسمیة خسروآباد بدان جهت است که خسروخان اردلان، والی کردستان در زمان آقامحمدخان قاجار، در توسعه و آبادانی روستا و ایجاد بناها و ساختمان‏های عام‏المنفعه و نیز قلعة داخل روستا نقش مؤثری داشته است. قلعه و مقبرة مادر امیر علایی و مدرسة قدیم، از آثار دوره قاجاریه است. این روستا از آبادی‏های بسیار زیبای کردستان و ایران می‏باشد. مردم روستای خسروآباد به زبان کردی سخن می‏گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. * الگوی معیشت و سکونت : براساس نتایج سرشماری سال 1375، این روستا 928 نفر جمعیت داشته است که در سال 1385 به 1000 نفر افزایش یافته است. درآمد اکثر مردم روستای خسروآباد از فعالیت‏های زراعی و دامداری تأمین می‏شود و گروهی از مردم روستا در بخش خدمات و تولید صنایع دستی از جمله قالی‏بافی اشتغال دارند. کشت دیم و آبی در روستا رواج دارد و باقی اراضی روستا به صورت مرتع و بوته‏زار است. مهم‏ترین محصولات زراعی شامل گندم، جو، نخود و یونجه است. باغداری در روستا رونق دارد و انگور، زردآلو و سیب از انواع محصولات سردرختی آن به شمار می‏آید. هندوانه، گوجه‏فرنگی و خیار نیز از محصولات جالیزی روستا است. مراتع سرسبز و حاصلخیز موجب رونق دامداری گردیده و تولید انواع محصولات دامی و فرآورده‏های لبنی را در روستا امکان‏پذیر نموده است. روستای کوهستانی خسروآباد گروس در دشت استقرار یافته و بافت مسکونی متمرکزی دارد. خانه‏ها و فضاهای درونی آن‏ها با تأثیر از شرایط طبیعی، نوع معیشت و فعالیت خانوارهای روستایی شکل گرفته است. حیاط، اتاق‏های استراحت و پذیرایی، آشپزخانه، سرویس بهداشتی، انبار علوفه، طویله و مکانی برای پارک تراکتور از جمله فضاهایی است که در بیشتر خانه‏ها دیده می‏شود. اکثر خانه‏ها یک طبقه، با سقفی مسطح ساخته شده‏اند و مصالح عمده به کار رفته در آن‏ها شامل آجر، خشت، گل و چوب می‏باشد. خانه‏های جدید با مصالحی مانند آجر، سیمان، آهن، سنگ و غیره ساخته می‏شوند. * جاذبه‏های گردشگری: معماری قدیمی (خانه‏های خشت و گلی) روستای خسروآباد یکی از جاذبه‏های بی‏نظیر روستا و استان کردستان است. کوه‏های بلند اطراف روستا، مراتع سرسبز، رودخانة پرآبی که از جنوب روستا می‏گذرد، با انواع درختان برافراشته چنار، سرو، صنوبر و انواع گیاهان دارویی گل گاوزبان، گل سفید، شیرین بیان، خاکشیر، گل شقایق، گل بابونه، گل ختمی، آویشن، گل زرد و گون، از زیبایی‏های شگفت‏انگیز طبیعت این روستا به شمار می‏روند. قلمرو این روستا زیستگاه جانورانی از قبیل گرگ، شغال، روباه، کفتار، خرگوش و انواع پرندگانی مانند کبک، بلدرچین، شاهین و شانه‏بسر می‏باشد. مسجد خسروآباد که قدمت آن به دورة قاجاریه می‏رسد، به احتمال زیاد توسط خسروخان اردلان والی کردستان، ساخته شده است. پلان مسجد شبستانی است که با شش ستون مدور و قطور آجری و پانزده گنبد کلنبه، مسقف شده است. این بنا شامل مصلای تابستانی در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره‏هایی در بخش‏های داخلی و خارجی جهت استراحت طلاب و خادمین مسجد می‏باشد. از مهم‏ترین تزیینا تمسجد می‏توان به نمای زیبای آجری آن اشاره کرد. در حوالی مسجد چشمه آب گوارایی وجود دارد که آب مورد نیاز مسجد را تأمین می‏کرده است. یکی دیگر از بناهای قدیمی و ارزشمند روستا، قلعه‏ای است که فقط قسمت‏هایی از آن در ضلع شرقی باقی مانده است. چهار طاق و مقبرة حاج اللهیار خان امیر علایی با گنبدی زیبا از دیگر آثار برجای مانده در روستای خسروآباد گروس است. منزل قدیمی امیرعلایی که در حال حاضر، فقط سردر خشتی و چند اتاق از آن باقی مانده، از آثار تاریخی و قدیمی این روستا است. آثاری نیز از یک مدرسه قدیمی که تاریخ تأسیس آن به سال 1302 شمسی مربوط است، برجای مانده است. این مدرسه در کنار مقبرة مادر امیر علایی قرار دارد و دومین مدرسه ساخته شده در شهرستان بیجار به شمار می‏رود. روستای خسروآباد در دورة زمامداری ناصرالدین شاه، بخشی از دارالخلافة گروس و محل اتراق امیر نظام گروسی بوده است. در روستای خسروآباد، طبق سنت دیرین، اعیاد بزرگ مذهبی قربان، غدیر و فطر جشن گرفته می‏شود. برگزاری مراسم عید نوروز نیز در میان روستاییان اهمیت فراوانی دارد. زورآزمایی از جمله ورزش‏های محلی روستا است. قالی‏بافی نیز مهم‏ترین هنر و صنعت دستی مردم خسروآباد می‏باشد. موسیقی رایج در روستای خسروآباد گروس شامل انواع نغمه‏ها و ترانه‏های محلی است، که به ویژه در مراسم عروسی و جشن مورد استفاده قرار می‏گیرد. دهل مهم‏ترین ساز این روستا است. مردم روستای خسروآباد گروس مانند دیگر مناطق کردنشین از لباس‏های بومی و محلی استفاده می‏کنند. رنگ‏های شاد و طرح‏های متنوع ویژگی بارز پوشاک مردم روستای خسروآباد است. پوشش مردان شامل چوخه و رانک است که پارچه کم عرض آن، با کرک بز (مرغز) بافته می‏شود. از دیگر لباس مردان دستار و پیراهن (از جنس پنبه) است. پاپوش آنان نوعی گیوه است. زنان روستا پیراهن بلند، قبا و نیم تنه یا سخمه می‏پوشند و کلاهی به نام فنیس یا تاس کلاه که با روسری‏های ابریشمی کلاقه‏ای پیچیده شده، بر سر می‏گذارند. دوینه از جمله غذاهای محلی رایج روستای خسروآباد گروس است. مهم‏ترین سوغات این روستا انگور، کشمکش و قالی‏های دستبافت است.

پیست اسکی نسار

پیست اسکی بیجار در استان کردستان واقع است. این پیست در جنوب غربی شهرستان بیجار، بر دامنه کوه نسار و در جوار شهر قرار گرفته است و یکی از پنج تفرجگاه مهم این استان به شمار می رود. این پیست دارای وسعتی در حدود 112 هکتار است و امکانات آن می توان به پیست کوب، تله سیژ، پیست چمن، پارکینگ، هتل، رستوران و مدرسه اسکی با 20 مربی خانم و آقا اشاره کرد. این پیست در سال 1388 افتتاح شد. طول پیست در حدود 900 متر متر و عرض آن 120 متر است. دسترسی به این پیست از طریق شهرستان بیجار، خیابان طالقانی، شهرک مهدیه، پیست اسکی بین المللی نسار (واقع در ضلع جنوب غربی بیجار) امکانپذیر است.

مسجد خسروآباد گروس

این بنا در روستای ” خسرو آباد”، در 45 كیلومتری شرق بیجار واقع است. بنای مسجد به دوران قاجار تعلق دارد و با توجه به نام مسجد، احتمال دارد توسط “خسروخان اردلان” ساخته شده باشد.این مسجد دارای شبستانی است كه با شش ستون مدور قطور آجری و پانزده گنبد مسقف شده است. این بنا شامل مصلای تابستان در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی برای استراحت طلاب و خادمین است.از عمده تزیینات مسجد می توان به آجر كاری و طرح های گوناگون در بخش های داخلی و خارجی آن اشاره كرد. چشمه ی جوشان و پر آبی كه نزدیك مسجد وجود دارد از گذشته های دور در آب نمای حیاط مسجد جریان داشته است.این مسجد نیز به سبك مساجد خاص كردستان ساخته شده و ویژگی آن یك ایوان جنوبی، شبستان ستون دار در پشت آن و یك حیاط ، مقابل آن است. این مسجد كه متأثر از معماری مسجد جامع سنندج است، از بناهای ارزشمند استان به شمارمی رود.