شهرستان شیروان از شهرستان‌های استان خراسان شمالی است.

جغرافیا

      کوهستانی در شهرستان شیروان و نزدیکی مرز ترکمنستان

                  روستای بلقان در شهرستان شیروان

با وسعت ۳۷۸۹ کیلومتر مربع که از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب به شهرستان اسفراین از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به بجنورد محدود می‌شود.

مرکز آن شهر شیروان است و لوجلی شهری است در شمال این شهرستان. شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی است که در درهٔ رود مرزی اترک ما بین کوه‌های کپه‌داغ و آلاداغ جای گرفته‌است. شیروان دارای آب و هوای نسبتاً سرد در زمستان و گرم و معتدل در تابستان می‌باشد. این شهرستان در سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۶۴ هزار نفر جمعیت داشته‌است. از افراد مشهور آن می‌توان به دکتر عبدالرضا عزیزی و عبدالرضا رحمانی فضلی، حسین آفریده و «حسن شکوری نسب»، «اسماعیل حسین پور» و «شیخ محمد عوض زاده» و حکیم ارد بزرگ و هیوا مسیح نام برد.

تقسیمات کشوری

شهرستان شیروان به سه بخش (۱-بخش مرکزی ۲-بخش سرحد ۳-بخش قوشخانه) تقسیم می‌شود.

• بخش مرکزی شهرستان شیروان (به مرکزیت شیروان)
  • دهستان حومه (به مرکزیت الله‌آباد)
  • دهستان زوارم
  • دهستان سیوکانلو
  • دهستان گلیان
  • دهستان قلجق
• بخش سرحد (به مرکزیت لوجلی)
  • دهستان قلعه بیگ
  • دهستان تکمران
  • دهستان جیرستان
• بخش قوشخانه (به مرکزیت ینگه قلعه)

همچنین شهرستان شیروان دارای چهار شهر ۱-شیروان و ۲-لوجلی و ۳-زیارت و ۴-قوشخانه می‌باشد.

پیشینه

در ایران معمولاً شهرهاو آبادی‌های قدیم را به پهلوانان و شهریاران نسبت می‌دهند، مثلاً بجنورد را به بیژن و شیروان را به انوشیروان نسبت می‌دهند. نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامن شمالی شیرکوه مشاهده می‌شود.

همچنین نام شیروان منسوب به شیربانانی بوده که در قرون گذشته در جنگل‌های منطقه شیروان به شکار و نگهداری شیر اشتغال داشته‌اند.

شیروان روزگاری پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی معتقد است اولین امپراتوری مقتدر پارتها (یوئه چرمی) به نام کوشانیان در شیروان به وجود آمده‌است. ایزدو خاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافی دانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در درّه رود اترک شیروان ذکر کرده‌اند.

شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود گورهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد. شهرهای خراسان، از جمله شیروان، بین سال‌های ۳۱ و ۳۲ هـ. ق، در روزگار خلافت عثمان، به دست مسلمانان افتاد. در زمان حکومت طاهریان، صفاریان و سامانیان، شیروان یکی‌از آبادی‌های پرجمعیت و آباد بوده‌است. سلطان محمود غزنوی در بازگشت از هندوستان از مسیر راه مشهد طَرَقی - شیروان، یک شبانه روز در روستاهای دهستان گلیان شیروان، اردو زده‌است؛ به طوری که این محل را تخت سلطان محمود نیز می‌نامند. مغولان در ۶۱۸ هـ. ق، شهرهای خراسان، از جمله شیروان را گشودند و به کشتار و چپاول پرداختند. شیروان در ۸۷۴ هـ. ق، به دست تیمور لنگ افتاد. هم‌اکنون مقبره‌ای نیز منسوب به تیمور لنگ، واقع در روستای زیارت وجود دارد. شیروان در زمان صفویه از اعتبار و اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد و در زمان شاه عباس بزرگ، کردان جنگجو به این ناحیه کوچ کردند. شاه عباس صفوی چند بار، از جمله در ۱۰۰۷ هـ. ق، به خراسان که مورد تاخت و تاز مردمان گوناگون بود و هم چنین به شیروان، مرکز حکومت ایلخانی سفر کرده‌است. نادرشاه افشار در ۲۴ شوال ۱۱۴۸ هـ. ق، به پادشاهی رسید و رضاقلی میرزا، پسرش را فرمانروای خراسان، از جمله شیروان کرد.

شیروان یکی از شهرهای مهم نادر شاه افشار به حساب آمده‌است. در ۱۲۱۰ هـ. ق، آقا محمد خان قاجار هنگام رفتن به مشهد، از شیروان گذشت و امیر گونه خان، حاکم شیروان نسبت به وی اعلام وفاداری کرد. در روزگار محمد شاه قاجار، شیروان یکی از نواحی مهم درگیری‌های حاکمان محلی، از جمله حاکمان قوچان و بجنورد بود. ناصرالدین شاه قاجار، دو بار در سال‌های ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ. ق، به خراسان سفر و از شیروان نیز دیدن کرد.

بومی‌ترین و قدیمی‌ترین زبان منطقه شیروان ترکی بوده‌ است.

زبان تاتی هم امروزه در بسیاری از روستاهای پیرامون شیروان مانند برزل آباد، برزلی و دهستان گلیان رواج دارد.

در بعضی از قباله‌ها و اسناد قدیمی بجنورد، مانه و سملقان و حتی اسفراین را از توابع جلیان (گلیان) شیروان عنوان کرده‌اند (مطلع الشمس).

قومیت، فرهنگ و آثار تاریخی

ترکیب قومیتی شیروان شامل ترک های محلی، فارس‌ها، آذریها و تات‌ها و کرمانج ها می‌باشد.

• چهارطاقی تیموری
• تپه ارگ باستانی متعلق به دوران ساسانیان
• غارهای دستکند هنامه از اولین نمونه‌های خانه‌های انسانهای اولیه
• گمرک تپه برزل آباد تا روستاهای قوچان بزرگ تات
• قلعه سارار (اسرار) مشهدطرقی (۱۸ کیلومتری جنوب غرب شیروان)

مکان‌های زیارتی و تفریحی

امامزاده قاسم الحسینی روستای خادمی ارسال از علی اکبرزاده

• مقبره حضرت زکریا
• الله‌آباد علیا
• بهشت گمشده (روستای گرماب)
• امامزاده حمزه رضا
• امام زاده محمدرضا مشهد طرقی
• کوهستان پارک شیرکوه
• ییلاق گلیان
• آبشار استرخی
• منطقه حفاظت شده گلول وسرانی
• زوارم
• امامزاده قاسم الحسینی روستای خادمی
• سدهای بارزو و شورک
• کوه شاهجهان از رشته کوه آلاداغ
• کوه کپه داغ
• چلو (روستا)
• ییلاق اوغاز
• غار کافر قلعه
• غار پوستین دوز
• کوه‌های آلخاص (واقع در مرز ترکمنستان)
• ترناو (چشمه‌ای دائمی با آب بسیار گوارا
• تپه کمرک
• تپه برزل‌آباد (تات)

ورزشهای محبوب شیروان

• کشتی چوخه: کشتی برای ایرانیان نه یک مبارزه برای غلبه بلکه تلاش و ورزش بدنی بوده که همراه با شهامت و شجاعت بوده‌است ونام پهلوان برای مردم ارزش فرهنگی ممتازی داشته‌است. نام این کشتی قبلاً کشنی کردی بوده که در فصل‌هایی بخصوص زمستان و بهار و مراسمی خاص از جمله عروسی انجام می‌شده و در چند دهه اخیر به لحاظ لباس چوخا که هنگام کشتی به تن می‌کنند به مرور نام آن به کشتی چوخه تغییر پیدا کرده‌است. مسابقات این ورزش در سال ۱۳۴۲ برای اولین بار با حمایت «منوچهر لطیف» در شهر شیروان برگزار شد. همچنین عیسی خان پهلوان اوغازعلی اکبر پهلوان بوده‌اند.
• کوهنوردی و صخره‌نوردی: رضا پیل پا عضو تیم ۵ نفره صخره‌ نوردی ایران از شیروان
• والیبال: تیم قند شیروان که در سالهای ۸۱ و ۸۲ در لیگ برتر والیبال کشور حضور داشت و به عنوان بهترین تیم شهرستانی انتخاب شد. این تیم به خاطر مشکلات مالی منحل شد.

علی شفیعی بازیکن آینده دار و پدیده رقابت‌های لیگ برتر ۹۳ والیبال ایران که در لیست ۲۵ نفره لیگ جهانی ۲۰۱۵ تیم ملی والیبال قرار دارد. او هم‌اکنون در تیم نوین کشاورز تهران توپ می‌زند و سابقه پوشیدن لباس تیم کاله آمل را نیز دارد.

• ورزش‌های رزمی
• جودو و کوراش: ایوب حسنی قهرمان کوراش آسیا و جهان
• هندبال: هانی زمانی ملی پوش تیم ملی هندبال ایران و اولین لژیونر هندبال ایرانی
• کشتی: علی خالق زاده کشتی‌گیر تیم کشتی راه‌آهن مشهد و عضو سابق تیم ملی کشتی آزاد ایران
• هاکی: مرضیه پهلوانی بازیکن پیشین تیم ملی و سرمربی کنونی تیم ملی هاکی زنان ایران

غذاهای محلی شیروان

• قتلمه، چلپه، اگنجه، شیرمال، ساج نونه، فطیر، قاق، چریش لی فطیر، جزلق لی فطیر، کلوچه برنجی، چزمه، قوتاب (قطاب)، یخنه پلو، آبگوشت، سمسمه، دیمه دنی، قیش، کچه (کاچی)، نون قاتق، پی او، درشوگرم، آش رشته، یارمه،مسدوه، شیره داغ، تلخان، آش قلیه

دفکلی خوشمزه

دانشگاه‌های شیروان

• مجتمع آموزش عالی شیروان
• مجتمع آموزش عالی سلامت شیروان
• مرکز علمی کاربردی شهرستان شیروان
• دانشگاه آزاد شیروان
• دانشکده فنی پروفسور حسابی
• دانشگاه پیام نور
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما
• دانشگاه غیرانتفاعی علم و ادب نوین شیروان
• دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد